María Esclapez, psicóloga: "O medo ten moi mala fama, pero ten a súa utilidade e hai que atoparlla"

Nesta xira de presentación este venres tócache visitar Santiago e o mércores foi a quenda de Vigo. Que resposta estás a atoparche dos lectores con este ‘O teu medo é o teu poder’? 

Si, estou moi contenta! A verdade que había moita xente e cando terminou a presentación saíron preguntas moi interesantes por parte do público. Estou moi contenta porque cada vez que veño a Galicia trátanme súper ben e sempre me vou con ganas de volver. 

É necesario chegar a este libro despois de ler ‘Ti es o teu lugar seguro’ e ‘quérome, quéroche’?

Non, son libros independentes, pero é verdade que os vou mencionando moito porque nalgúns hai temas que trato e neles tes máis detalle, por si queres profundar máis neles. Pero ‘O teu medo é o teu poder’ pódese ler se necesidade dos outros. Teñen relación? Si, pero non é unha triloxía como nas novelas. 

A UTILIDADE DO MEDO

O eixo do libro é o medo. É sempre unha emoción mala? Hai algo positivo que se poida rescatar do medo? 

Sempre ten unha utilidade. Non hai emocións boas ou males, só emocións, existen e forman parte do ser humano. É certo que o medo é particularmente desagradable. Por iso ten moi mala fama, pero ten unha utilidade, e cando traballamos os medios temos que atopar esa utilidade e quedarnos con ela, aínda que sexa pequeniña, ver por que está ese medo, e traballar para a outra parte, que pode ser irracional, non nos condicione.

Falas tamén de cuestións biolóxicas, de como funciona o noso cerebro e como algunhas partes se impoñen sempre sobre outras. Hai forma de domarlo ou educalo para ser racionais?

Niso consiste o traballo que se fai en terapia. No cerebro todo está automatizado, recorreu a estes sentimentos e achou solución ás cousas que che foron pasando, pero agora o que temos que facer é ensinarlle outros camiños. Hai que reeducarlo para que non acuda ás estratexias de sempre, senón a aquelas que imos ir aprendendo aos poucos. Este é un proceso individualizado, haberá cousas que funcionen a un e a outro non. No libro o que fago é abrir o abanico de posibilidades para empezar a traballar estas novas estratexias, pero cada un debe elixir o que lle vai ben e o que non. 

Hai forma de identificar algún síntoma ou elemento que nos poida espertar unha alarma que nos faga pedir axuda? Tanto para nós como para as persoas coas que convivimos…

Cada un ten un limiar diferente de dor, de sufrimento, de forma que cada un pode identificalo antes ou despois. Iso depende de cada persoa. Pero os sinais claros ou xenerais teñen que ver con notar que non es o de sempre: que non che atopas ben, que non che relacionas da maneira na que che relacionabas, que non che percibes dunha maneira positiva… Que condicionas a vida a algo que che está pasando, porque a túa vida de sempre, de súpeto, xa non pode ser a que é, porque hai algo que, intúes, non está ben, aínda que non saibas que é, porque iso xa se traballa logo en terapia e pescúdase. Pero a primeira alarma chega cando ves que algo non vai ben. 

Talvez un dos maiores medos de todos sexa recoñecer que nos ocorre algo e que non temos as ferramentas necesarias para descifrar que é ese algo. Imaxino que levantar o teléfono e pedir unha cita nun psicólogo ou acudir a unha consulta é un paso valente, pero que non se dá sempre… 

Costa moito recoñecelo e pedir axuda. Tendemos a pensar que podemos, que é algo transitorio, se un día estamos ben xa estamos ben de todo…e non sempre é así. Cando vemos que esta situación se repite, que non chegamos a saír do todo, que non estamos satisfeitos coa nosa vida, é cando nos temos que reformular o pedir axuda. Ao final é mostrar a nosa vulnerabilidade con outra persoa e recoñecer que non estamos nun bo momento. Isto doe e dá medo velo porque pensamos que podemos con todo e velo é recoñecer que non, que non podemos con todo. Somos humanos, a vida pódenos superar, e hai que contemplar esa opción.

Isto é difícil, pero non é a única barreira coa que nos atopamos. Hai moitas outras. Está unha parte importante como a dos recursos. Hai xente que entende perfectamente que necesita un psicólogo, que necesita axuda porque coa súa contorna non é suficiente, e aínda así non pode dispor de axuda porque cos recursos que hai é insuficiente. Isto ten que ver cun sistema abarrotada e cunha sanidade privada que é cara e que non todo o mundo pódese permitir. É un aspecto talvez máis social, pero que hai que ter moi en conta, non podemos responsabilizar ao individuo do que lle pasa ou lle deixa de pasar. 

Neses extremos, onde como dis “a ansiedade toma o control” ás veces o recurso máis inmediato é a medicación. No entanto, moitos estudos sosteñen que, en particular a sociedade española, está sobremedicada e que se recorre aos fármacos para tapar as carencias de profesionais da saúde mental para atender á poboación que o necesita. Como o ves? Porque a percepción é que salgue máis barata a caixa de antidepresivos que hora e media de consulta…

Por unha banda é así, pero eu son defensora da medicación, porque en ocasións é súper necesaria. Nin sequera optativa, é necesaria. Porque pode existir unha descompensación, un cambio, que temos que ir corrixindo coa medicación, ademais que con terapia. Eu non son partidaria de empregar só medicación, hai que combinala tamén con terapia, pero non debemos demonizar a medicación. Pero é verdade que en ocasións se medica porque non contamos cos recursos e atopámonos con profesionais frustrados por este sistema que desde a súa estrutura afecto tanto ao individuo como ao profesional. Entramos nunha deriva de “mellor isto que nada” como mal menor. 

Sucede nas consultas do psicólogo que entramos por unha causa e descubrimos que estamos alí por outra totalmente distinta. Fáltannos mecanismos para poder facer un exercicio de introspección? É algo que podería facer nas escolas?

Isto non é unha cuestión de que falte ou non. Hai cousas que ven en terapia porque é o sitio onde velas. Hai veces que non vemos as cousas porque non nos facemos as preguntas que nos temos que facer, porque é moi difícil confrontarnos a nós mesmos, senón que iso pode facelo un profesional que saiba que che poida estar a pasar e que sabe cara a onde levar o teu caso. Pero non depende só do individuo, por iso eu non me podo facer terapia a min mesma. 

A SOIDADE, O FRACASO, "NON SER SUFICIENTE"...

Neste libro abordas asuntos como o medo ao fracaso. Claro, supoño que este será un medo tan atenazante que xa non che permite nin a oportunidade de fracasar e directamente paralízache.

Hai medos nos que a reacción emocional lévanos ao bloqueo. “Prefiro non facer nada porque todo o que se me pasa pola cabeza é tan catastrófico que sei que vai saír mal”. Pero quizá si exista esa posibilidade de que saia ben.  

Outro asunto é ese “pensar que non es suficiente”. Isto creo que garda unha especial relación con todo o que hoxe entendemos como relacións tóxicas, pero tamén con todos eses estímulos constantes que recibimos desde redes sociais, non? Algúns estándar inalcanzables cos que nos bombardean. 

Disto falamos en ‘quérome, quéroche’ con respecto ás relacións, pero en termos xerais hai que pescudar en primeiro lugar como chegaches a ese pensamento. Hai que ir á historia persoal, porque as redes son só unha variable máis e hai que contemplar todas: o contexto no que vivimos, como percibe a sociedade o éxito e o fracaso, que aprendín eu sobre iso, como me trataron cando fixen algo ben ou mal, cando aprobei ou suspendín que me dixeron…e, por suposto, as redes sociais. 

Este enxame de cousas, en maior ou menor medida, lévanos a crer que non somos suficientes. Pero hai que ver exactamente até que punto todas estas situacións influíronnos. É complicado, pero por iso mesmo non podemos facelo nós sós, porque somos seres biopsicosociales: por unha banda está a bioloxía, por outra a psicoloxía e por outra o contexto social. Non podemos facer unha avaliación do individuo todas as variables dentro destas tres características.

E todas teñen o mesmo peso?

Todas. E teñen interrelación entre elas.

Hai outro medo que mencionas que é o da soidade. Cada vez atopámonos con máis casos de persoas que sofren soidade non desexada, un dos problemas sociais que promete ser todo un reto no futuro máis inmediato. Atopades os psicólogos moitos casos neste sentido? Vivimos cada vez máis desapegados e illados? 

Esta pregunta é moi complicada. É certo que existe a soidade non desexada, pero agora mesmo atopámonos nunha situación na que atopamos xente que quere ter relacións sas, pero non sabe como telas. Hai xente que se está formando e informando moitísimo, pero outras persoas non están nin se lles espera. Estamos a ser conejillos de indias das nosas propias relacións, vendo mediante ensaio e erro o que vai pasando. Para responder a isto sería necesario abrir un gran melón, pero hai xa estudos que certifican que especialmente os milenials ou os zetas queren ter relacións sas, pero non saben como ter esa parella ou eses amigos. Sería necesario ver que outras cousas inflúen aquí, porque haberá elementos a nivel social que teñan que estudar. 

E que será o seguinte? Estás a traballar xa nalgún outro libro nestes momentos? Este punto da soidade parece que pode dar para un tomo. 

Eu estou especializada en vínculos e gústame moito falar deles. Gustaríame seguir desenvolvendo toda esta parte, porque son moitas cousas sobre as que hai que investigar e saber que é o que está a pasar.