O longo camiño do Museo Carlos Maside para ser declarado BIC

A declaración como BIC do Museo Carlos Maside foi un proceso longo e complexo, con máis dunha década de xestións e presións. A urxencia do anuncio fíxose palpable nos días previos á data límite do 1 de agosto, cando o expediente de declaración estaba a piques de expirar.

O BNG (Bloque Nacionalista Galego), a través do seu portavoz de Cultura no Parlamento galego, Mercedes Queixas, advertira repetidamente sobre a inminente caducidade do expediente. Desde os medios tamén se lembrou o 15 de xullo a data límite do 1 de agosto, destacando a preocupación de diversas entidades culturais que denunciaban a "pasividade" da Xunta e reclamaban unha acción urxente para evitar a perda dun legado artístico clave para a memoria histórica galega.

Precisamente, o día do anuncio, diversas asociacións, colectivos, entidades, fundacións e federacións reuníronse nos locais da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda para analizar a situación do museo. A pesar da boa noticia, a reunión mantívose para seguir tratando o tema coma se un halo de inseguridade rodease a declaración BIC.

Un tesouro artístico e arquitectónico baixo protección
A declaración como BIC realizada pola Xunta de Galicia outorga o recoñecemento do inmoble e dunha colección de 1.447 obras coa máxima protección debido ao seu valor histórico, arquitectónico e artístico. Esta resolución terá que facer oficial en breve coa súa publicación no Diario Oficial de Galicia (#DOG).

O Museo Carlos Maside, ideado nos anos 70 para albergar arte galega de vangarda e dar visibilidade a artistas no exilio, custodia obras do propio Maside, así como de figuras tan relevantes como Daniel Castelao, Luís Seoane, Díaz Pardo, Laxeiro, Xulia Minguillón, Colmeiro, Urbano Lugrís, Asorey ou Maruxa Mallo. A anterior directora xeral de Patrimonio Cultural, María do Carme Martínez Ínsua, asegurara no Parlamento que a colección do museo está formada por 1.800 pezas de 200 artistas diferentes, pero a declaración BIC protexe unha parte desta vasta colección. Actualmente, a colección conta con 2.100 obras, das cales 500 están en exposición permanente. A planta baixa exhibe obras de Castelao e do movemento renovador; a segunda, artistas e movementos desde a Guerra Civil até a actualidade; e a última, coleccións de debuxo humorístico e cómic.

Ademais da riqueza dos seus fondos, o recinto destaca polo seu valor arquitectónico, deseñado por Andrés Fernández-Albalat con estruturas hexagonais. Tras anos pecho, o grupo Sargadelos acometeu a súa reparación e reabriuno en xullo de 2023, despois de sete anos de traballos. Coincidindo coa súa reapertura, o seu actual xestor propuxo o cambio de nome a Museo Sargadelos-Carlos Maside, unha decisión non exenta de polémica. Camilo Díaz, fillo de Isaac Díaz Pardo, chegou a considerar este feito un intento de apropiación ilegal.

O anuncio da declaración BIC subliña que "ao seu valor arquitectónico únese o seu papel na promoción e difusión da obra dun grupo de artistas marcados polo exilio e polas xeracións posteriores que tomaron a substitución no seu traballo para reforzar e actualizar unha identidade cultural galega propia fundamentada nas máis avanzadas tendencias artísticas e de pensamento europeas". Coa inclusión do Carlos Maside, Galicia suma xa 790 bens de interese cultural. Esta declaración únese á da Fábrica de Sargadelos, no concello lucense de Cervo, declarada BIC na categoría de monumentos desde 2015.

Luces e sombras dunha declaración parcial
A pesar da satisfacción xeneralizada pola protección do museo, a declaración BIC xerou algunhas críticas, especialmente pola exclusión do Complexo Industrial de Cerámicas do Castro.

Carlos Babío, presidente da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña, valorou a declaración como un paso positivo, pero se mostrou á espera de ler o texto completo da declaración. A súa crítica céntrase en que a Xunta declare exclusivamente o Museo Carlos Maside e deixe fose o proxecto industrial ideado por Isaac Díaz Pardo e Luís Seoane, que considera esencial para comprender o valor total do lugar. "Isto non se entende vendo que se declarou no seu día as cerámicas de Sargadelos, cando a matriz da marca é en Ou Castro, non en Sargadelos", afirmou. Para Babío, a decisión "responde a outros intereses, pero non aos culturais nin patrimoniais".

Babío advertiu que a declaración non debe ser só formal: "Esperamos que esta declaración BIC poña en valor o museo; non é simplemente cumprir a lei de forma rutineira". Denunciou o estado actual da instalación, que considerou "de total abandono", cun funcionamento moi limitado. "Non hai unha visita guiada, non se permiten visitas de grupos escolares, non hai un proxecto de musealización, non hai nada detrás desa apertura".

Pola súa banda, o Concello de Sada celebrou a declaración como un recoñecemento "merecido a un espazo fundamental para entender a historia cultural e artística de Galicia no século XX". El alcalde, Benito Portela, destacou que esta declaración sitúa a Sada como un referente patrimonial, sumando o Museo Carlos Maside á Terraza e o pazo de Meirás como bens inmobles recoñecidos como BIC no municipio. O executivo municipal insistiu en que o valor do complexo vai máis aló do museo en si, formando parte dun proxecto que "revolucionou a relación entre industria, arte e cultura en Galicia".

A postura de Sargadelos
O administrador único de Sargadelos, Segismundo García, confirmou autorizar a declaración, pero se mostrou rotundo na súa negativa a estender a protección BIC á fábrica de Ou Castro: "Eu opúxenme e sigo opóndome". Aclarou que "a propiedade e a xestión segue sendo do grupo Sargadelos, neste caso da Fundación Sargadelos".

A postura de Segismundo García foi un factor crave nas demoras e controversias. No pasado, o empresario puxera condicións á apertura do museo, chegando a ameazar con paralizar obras e pechar o museo ao público se se estendía a declaración BIC a todo o complexo industrial. Aínda que a declaración actual non inclúe a fábrica, a "conformación" do propietario foi un requisito para a súa aprobación.

A declaración BIC do Museo Carlos Maside é un paso crucial para a protección dun patrimonio cultural invaluable, que dá voz á arte galega contemporáneo. Aínda así, as conversacións sobre a extensión desta protección a todo o complexo industrial seguramente continuarán.