A familia Franco terá que devolver as esculturas do Mestre Mateo expoliadas ao Concello de Santiago

A Sala do Civil do Tribunal Supremo (#TS) condenou á familia do ditador Francisco Franco a restituír ao Concello de Santiago de Compostela as esculturas de Abraham e Isaac atribuídas ao Mestre Mateo que formaban parte do Pórtico da Gloria da Catedral.

A demanda que no seu día interpuxo o Concello de Santiago contra os netos de Franco polas estatuas de Abraham e Isaac, puña o foco en que foron adquiridas polo Consistorio ao conde de Ximonde o 4 de xuño de 1948 por 60.000 pesetas. En fronte, o Franco sostiñan que, por "tradición oral" da familia eran coñecedores de que Franco comprara as pezas a un particular.
 

En 2017, aínda baixo o mandato de Martiño Noriega (Compostela Aberta) na Alcaldía de Santiago presentouse a demanda inicial por parte do Consistorio compostelán e o Xulgado de Primeira Instancia número 41 de Madrid deu a razón aos herdeiros do ditador.

Tamén o fixo, anos despois, a Audiencia de Madrid, un paso que tamén recorreu o Concello compostelán, co socialista Xosé Sánchez Bugallo como rexedor, nun contexto marcado polo consenso político e social en Galicia (o BNG protagonizou accións reivindicativas).

Ademais, a Xunta declarou declarou no seu día Ben de Interese Cultural (BIC) nove esculturas da desaparecida fachada do Pórtico da Gloria, atribuídas ao Mestre Mateo, entre as que se atopaban as dúas pezas en cuestión.
 

En todo caso, tras a desestimación inicial do xulgado de primeira instancia, a Audiencia de Madrid introducía un argumento para xustificar a nova desestimación: non vía clara a identificación das esculturas reivindicadas. Entendía que non quedaba o suficientemente acreditado que as estatuas en cuestión fosen as mesmas que están en poder dos herdeiros de Franco en Meirás.

No entanto, a sala do Supremo decidiu estimar o recurso do Consistorio compostelán ao considerar que "se produciu un erro patente na valoración da proba", posto que a identificación das estatuas reivindicadas "é clara". "E despréndese sen lugar a dúbida dos documentos achegados e do informe pericial emitido sen posibilidade de dúbida", agrega o TS.

DESESTIMACIÓN DA AUDIENCIA POR FALTA DE "IDENTIFICACIÓN"

A sentenza do Supremo subliña que a Audiencia baseou a desestimación do recurso de apelación en relación ao fallo inicial "na falta de identificación das estatuas reivindicadas", a pesar de que os demandados "non negaron" de forma expresa "que as estatuas obxecto de compravenda celebrada entre o conde de Ximonde e o Concello en 1948 fosen" as que estaban baixo o seu poder.

Os herdeiros de Franco centraban a súa oposición noutros motivos: que a compravenda non se culminou e os bens non foron transmitidos ao Concello, que se produciu a usucapión dos bens polos causante s dos demandados; e que a acción reivindicatoria prescribira.
 

A Sala do Supremo conclúe, con todo, que se produce un "erro patente na valoración da proba" porque a identificación das estatuas reivindicadas como as que están en poder dos demandados é "clara" e "despréndese sen lugar a dúbida dos documentos achegados e do informe pericial emitido sen posibilidade de dúbida".

PRESENZA DUNHA FRACTURA NUNHA DAS ESTATUAS

Como argumento, constata que no expediente do Concello de Santiago previo á compra das estatuas ao conde de Ximonde en 1948, o informe do experto que se achega relata que as pezas foron descritas como dúas estatuas sedentes de dous personaxes do Antigo Testamento, do mesmo xeito que na escritura pública.

E agrega que se basea nun artigo publicado no Boletín da Real Academia Galega, de 1933, no que se describe esas estatuas, que se atopaban no Pazo do conde de Ximonde "como dúas estatuas sedentes, con longas barbas, que sosteñen sendas cartelas despregadas e visten o manto e túnica habituais das figuras medievais; e que "unha delas presenta unha fractura", características que coinciden coas esculturas que están no Pazo de Meirás.

Así, o TS conclúe que é "claramente errónea" a afirmación de que ningunha das estatuas en litixio presenta a fractura á que se fai referencia no citado artigo e informe porque "o exame das fotografías achegadas como proba documental mostra a primeira ollada que a única de tales estatuas, de todas as extraídas da catedral e atribuídas ao Mestre mateo, que presenta un dano desa natureza é unha das dúas reivindicadas".

"Ao tratar dun erro patente, directamente verificable de forma incontrovertible a partir de actuacións xudiciais, que leva a unha conclusión contraria aos principios da lóxica e da experiencia, de carácter fáctico e de relevancia na decisión, pois é xustamente a que fundou a desestimación do recurso e con el, da demanda, estes motivos deben ser estimados", recalca o fallo.
 

Finalmente, ratifica que, en atención a que a sentenza recorrida (a da Audiencia) consideraba que este era o único requisito da acción reivindicatoria que non resultaba cumprido, pois afirmaba que "non se identificou adecuadamente os bens reividnicados", unha vez constatada a concorrencia de tal requisito, decídese estimar o recurso do Consistorio.

Así, anúlase a sentenza da Audiencia de Madrid en cuestión, estímase o recurso do Concello, decláranse que as dúas esculturas románicas atribuídas ao Mestre Mateo pertencen ao Consistorio e condénase aos Francos á súa restitución.

DIVERSIDADE DE VERSIÓNS 

No apartado de antecedentes, a sentenza do Supremo lembra que a demanda do Concello incidía en que as esculturas, compradas polo Consistorio compostelán, pasaron ao poder da familia Franco "sen resolución nin negocio xurídico". "Ao parecer", relátase, Carmen Polo, a esposa de Francisco Franco, mostraría interese por elas ante o entón alcalde.

Leste, continuaba a demanda, "movido polo desexo de compracer á esposa do xefe do Estado, por vía de feito e sen adoptar acordo algún", enviaría as estatuas ao Pazo de Meirás, residencia de verán da familia Franco".

Engadía que ao tratar de bens de dominio público por estar afectos ao servizo público (pasaron a ser parte integrante da Casa Consistorial) e ser, así mesmo, bens do patrimonio histórico-artístico nacional, "non son susceptibles de usucapión", polo que debían "ser devoltos ao seu lexítimo propietario", o Concello compostelán.

Os demandados opuxéronse á demanda por varias razóns, entre elas que, "por transmisión oral da súa familia", sabían que Francisco Franco e Carmen Polo compraran as estatuas a un particular a través dun anticuario.

Así mesmo, alegábase a acción reivindicatoria exercitada polo Concello prescribiría pois, segundo a propia demanda, as estatuas achábanse en poder da familia desde a década dos anos 50. Un xulgado en primeira instancia e logo a Audiencia Provincial de Madrid deron a razón aos herdeiros do ditador, aos que agora o Supremo ordena restituír as esculturas ao Consistorio.