Guada Guerra descóbrenos 'Las cosas que nos pasan': "Apetecíame mostrar esa cara da amizade que non sempre é bonita"

Xa leva máis dun mes na rúa este debut literario. Como está a ser esta experiencia de ser a que recibe as preguntas e non a que as fai?

Aínda estou a asimilar, aínda estou como un pouco disociada. O outro día nunha entrevista cheguei á recepción e dixen que ía para unha entrevista. Cando chamaron para dar o aviso e dixeron ‘Xa está aquí a escritora’ eu vireime, buscándoa. Aínda non o asimilo. Ademais, no día a día sigo co meu traballo e sigo facendo as presentacións, entón si que é verdade que resultou moi cómodo moita parte do proceso porque ao ir a unha libraría normalmente son librarías coñecidas, sitios coñecidos, sitios nos que estou cómoda e nos que habitualmente eu acompaño a outros autores, pero é verdade que cando me din ‘Onde che queres sentar?’ Eu na miña cadeira de sempre, na de presentar! As respostas seimas porque son miñas, pero nisto de manter conversacións e tal, podo estar cómoda porque é o que fago sempre, pero cando vexo que alguén que non coñezo escríbeme porque llo leu, alguén sobe unha captura de pantalla a redes ou de algo subliñado… Dáme moita impresión, aínda estou como moi disociada.

E chegar á libraría e que no andel ou no escaparate o libro sexa o teu? 

Non o vexo como meu aínda. Logo cando penso e digo: ‘Vale, si é’, vou e fíxome nos que están á beira, dáme como moita impresión e moita vertixe.

Os que che coñecemos polo teu outra faceta máis aló da de escritora vémosche moitas veces rodeada de figuras da literatura consolidadas. 'As cousas que nos pasan' nace dese contacto con este mundo ou houbo sempre unha necesidade por contar estas historias?

Escribo desde sempre. Escribía textos, relatos, escribía moitas veces por traballo ou por contratación, guías de turismo, guías para marcas… A nivel proxectos de escritura, no mundo laboral, houbo sempre, e a nivel persoal a necesidade de escribir, pois sempre en cadernos ou en notas do móbil, pero sempre historias máis breves, máis curtas.

A pulsión ou a necesidade de escribir unha novela sempre estivera aí, pero sempre en pospor, porque a vida vai moi rápido e é un proxecto que abarca moito tempo e sempre era unha cousa de futuro coa que nunca me puña en serio. Ao final, por todo este contacto que teño co mundo editorial, coñezo a Gonzalo Albert, director literario de Praza & Janés, de Suma de Letras e de Roca Editorial. En outubro de 2023 chamoume para falar doutros autores que viñan a Galicia, das cousas que iamos facer, e antes finalizar a conversación, despois de 40 minutos ao teléfono, díxome: ‘Ouve, e ti como che ves escribindo unha novela?’. Non sabía que mo dicía en serio, porque mo poderían preguntar, pero non un director editorial. Soaba a proposta e o era. Levabamos 40 minutos ao teléfono e sóltamo ao final!

Díxenlle que si porque, aínda que estea no mundo literario, son plenamente consciente de que estas cousas non pasan, de que unha oportunidade así vén unha e é unha vez. Hai moita xente moi válida e moitas historias boas metidas nun caixón, porque non atopan o oco, o momento, a ventanita pola que se ten que coar. Non tiña nada escrito, pero si sabía de que quería escribir. Vímonos en Madrid e na reunión propuxen o tema, algo que lles encaixaba, e acordamos uns prazos cando asinamos o contrato. Aí xa me tiven que pór seria, xa non podía pospolo máis.

A AMIZADE E A MÚSICA COMO EIXOS

Nesta novela tocas moitísimos temas, desde o amor e a maternidade até a presión social que provocan as redes. Resulta radicalmente xeneracional, algo que vemos xa no primeiro momento co apartamento de Sofía, un espazo co que podemos identificarnos moitos… Supoño que ten moito de autobiográfica esta novela.

Non ten tanto de autobiográfico, pero á vez teno todo, porque falamos dunha cuadrilla de cinco amigas na trintena na cidade de Vigo. É inevitable que non me toque. Estou en todos os personaxes, non sei en que grao, pero se nota. A miña idea inicial era escribir unha novela xeneracional. O que me está pasando e estame sorprendendo moito agora é o feedback de lectores de todas as idades que conectan, desde persoas da xeración da miña nai e mesmo da xeración da miña avoa. Fanme comentarios respecto de como sentiron ao lela porque volveron a cando eles tiñan esa idade, e ás veces dinme que se seguen identificar con cousas que lles seguen pasando agora, cousas que cría pasábanse coa idade, pero resulta que non, que estes quebradizos de cabeza seguen aí co paso dos anos.

Despois, sobre os temas que eu quería tocar, si que tiña claro que quería abordar todos eses temas, pero ao sentarme a escribir deime conta de que eran inabarcables para un só protagonista. Aí partiu a idea de que tiña que ser unha novela coral, de que non podía soster un só personaxe tantas cousas, e que tiñan que ser varios e que tiñan que ser varias voces. Dino moito os escritores e é verdade: unha vez constrúes os personaxes cobran vida. Eu querer levalas por unha banda ou por outro, polas nunha encrucillada, que elas aceptábana ou non, xa ían elas. Eu limiteime a escribir o que lles pasaba. 

Neste libro podemos atopar a Gardel, a Arde Bogotá, a C.Boureo, a Andrés Suárez, a Silvio Rodríguez… Como de importante é a música para ti? Porque é un fío condutor na novela…

A música é imprescindible. A novela chámase ‘As cousas que nos pasan’ porque no proceso de escritura, cando aínda apenas levaba un mes ou dous escribindo, unha amiga preguntoume de que estaba a escribir. Díxenlle: ‘Das cousas que nos pasan’. Miroume e preguntou que si era o título… E díxenlle que si, pero acababa de saír, de maneira natural! Díxenllo ao editor e díxome que como título provisional estaba ben, algo que me picou un pouco o globo… Pasados os meses, coa novela entregada, xa vin o título nas probas de cuberta e fíxome moita ilusión. Resulta que xa lle gustaba o título ao principio, pero que ‘Antes tiñamos título, pero non tiñamos novela, por iso o de provisional’. 

Quería incluír a música na novela, porque creo que ‘As cousas que nos pasan’ están en calquera obra de literatura, en calquera película, en calquera serie, na arte e na música. Que a todos énos familiar isto de que veña unha canción a explicarnos que nos está pasando ou como nos estamos sentindo, pensar que unha canción a escribiron para ti. Atopámonos nas cancións, algo que era un pouco a idea destas páxinas e deste libro, que sirvan de punto de encontro, disto de que, estamos un pouco perdidos ou estamos un pouco frustrados ou estamos un pouco faltos de expectativas. Creo que nos pasa a todos e considero que as cancións tamén serven para iso e de percha nesta novela, formando parte da experiencia do lector ao dar conta en que momento. Algúns o ven claro no capítulo 3, outros no 17…

Tamén permea no lector o valor que podes darlle á amizade, a esa familia que eliximos. Segues conservando a moitas amigas da infancia? Pásache como a min que che resulta imposible vervos como adultos?

Absolutamente. Teño a sorte de que conservo ás miñas amigas de toda a vida. Tamén chegaron amigas novas á miña vida e tamén na novela procuro reflectir novas amizades, porque creo que unha cousa non invalida á outra e que todo é compatible. Estou de acordo, como se di na novela, que moitas veces todas esas amizades que conservamos da infancia, se se sumasen hoxe, non serían os nosos amigos. Isto de tolerarlle a alguén que sempre chegue tarde, que nunca conteste, que non se que… son cousas que toleramos de persoas que levan connosco toda a vida, que son familia. A que acabamos de coñecer si fainos algún desplante que a amigos que permitimos a outros e non chega a ese grao de amizade.

Con todo, a medida que pasan os anos e as vidas cambian, vémonos obrigados en ocasións a soltar e deixar a xente atrás. 

E costa moito. Non sabemos como facelo. Moitas veces as dúas partes sábeno, pero se mantén polo menos en datas sinaladas por isto, por rutina, por non afrontar esa conversación que tamén nos pasa moito. A min apetecíame moito falar sobre a amizade e falar sobre os roles que se establecen nos grupos de amigos. E a comparación moitas veces de como nos vemos a nós mesmos e como nos ven os nosos amigos.

Todo ese xogo procurei metelo na novela porque me parecía interesante porque a xente se identifica ou os compara cos seus amigos. Creo que todos temos a esa amiga que coida, esa que está a pasar por un peor momento, esa máis atribulada… Sen caer en estereotipos, porque todos teñen os seus relevos e as súas complicacións, apetecíame reflectir todo iso e unha amizade non dulcificada, porque ás miñas amigas fálolles moi mal moitas veces. Seguramente sexa quen é peor fálelles, a quen é peor e a quen é mellor. Entendemos xeracionalmente máis agora aos amigos que eliximos como familia e que entón temos aí unha rede e un espazo seguro no que podemos ser nós amplamente. E apetecíame esa cara da amizade que non sempre é bonita.

"ANTES DE ABRAZAR A BELÉN, ABRAZATE TI"

Por outra banda, tamén é moi feminista ao radiografiar a distintas mulleres coas súas propias pulsións: atopamos á que salta de flor en flor, a que vive pegada á súa parella, a que non atopa o amor, a que está absorbida polo seu traballo, a que fai de mamá de todas… Inspiráchesche en moitas mulleres para compor a este grupo ou son precisamente as que compoñen calquera grupo de amigas?

Non, non teñen nada que ver co meu grupo de amigas. No meu grupo de amigas, en canto a puntos, podemos estar en situacións máis parecidas. Tampouco todos os trazos de todas as protagonistas foron intencionados. Fixen un perfil moi completo de cada unha, pero era o seu punto de partida. Como evoluciona na novela xa é cousa de cada unha e xa o foi pedindo cada personaxe. 

Logo, nunha cuadrilla de amigas na trintena, creo que a maternidade tiña que estar porque é un tema para algunhas delas, un momento no que nos expomos Imos querer ser nais? Si? Non? Cando? Con quen? Hai xente que nin llo expón e tamén está reflectido na novela e hai xente que ten clara a súa posición e non necesita darlle nin media volta máis. Ese aspecto era un que me apetecía tocar porque na trintena o reloxo biolóxico e das redes sociais están aí.

Como se comportan cada unha coas súas parellas ou non parellas? Tócase ou se menciona sen ser un alicerce principal da novela porque creo que se desenvolve nunha semana vai de venres a venres, pero elas na súa amizade e nos seus contactos volven ou comentan asuntos do pasado moitas veces. O cambio que houbo para estas mulleres de como elas creceron e constituíronse como mulleres na adolescencia e na súa primeira etapa da adultez ás adultas que son agora, chegou o feminismo no medio. Despois do seu paso pola universidade chega este feminismo, representado de moitas maneiras e que as cambia e faias revisar e entender as cousas doutra maneira.

Non hai unha maneira boa nin hai unha mala. Hai distintas maneiras de feminismo. Toda esa revisión que se fan e todas esas novas conclusións ás que chegan si que me apetecía reflectilas porque creo que, xeracionalmente, cambiamos moitísimo máis que o que puido cambiar a miña nai dos 20 aos 30.  Simplemente polo volume de información que temos agora, polo contexto social, por todo ao que temos acceso. O cambio máis aló de muller e máis aló do propio desenvolvemento está o cambio de pensamento que se establece neses 10 anos dos 20 aos 30 na nosa xeración é importante.

Aínda que todas teñen as súas particularidades, no caso de Belén case sempre estamos na súa cabeza, unha forma moi singular de profundar no personaxe e tamén nun tema como o da saúde mental, non?

O personaxe de Belén tiña claro que quería que fose unha voz completamente diferente. Belén non pasa por un bo momento e moitos lectores dinme: ‘Que ganas de abrazar a Belén’. Vémonos en Belén nalgún momento das nosas vidas. Dubidei moito si a Belén facela en primeira ou en segunda persoa porque ao final o que lemos é a súa voz interior. Decidín facelo en segunda persoa porque creo que ataca máis, que é máis dura, máis daniño ouvirche dicir ‘Non vales’. 

Quería que Belén funcionase un pouco como espello porque ás veces nos dicimos cousas moi graves sen ter en conta o graves que chegan a ser ou o dano que poden chegar a facernos. Antes de abrazar a Belén, abrázache a ti, porque cando vemos que o fai Belén neste caso parécenos grave, asústanos, impresiónanos e impáctanos. Cando o fas ti, que? Non importa? É igual de grave e igual de importante.

Quería reflexionar tamén sobre de como estamos a tratar a unha amiga que sabemos que está mal. Que estamos a facer por ela? Como a abordas? Que estamos a deixar de facer? Canto o imos a deixar pasar ata que isto rebente? Porque creo que nos pasa a todos, que a vida vai moi rápido e que sempre temos cerca a alguén que non está ben e non chegamos, ou non podemos chegar, ou decidimos non chegar e priorizar outras cousas.

Tamén introduces conversacións de WhatsApp directamente nos diálogos entre as protagonistas. 

Esa conexión online era necesaria. Non quixen abusar tampouco porque non me parecía moi cómodo, pero hai puntos nos que é necesario tamén por como senten xestionando o WhatsApp contestando, non contestando, polas interaccións que hai detrás do WhatsApp máis que por diante en WhatsApp. 

As LECCIÓNS DA AVOA

Outra cousa que atopamos é a frustración e unha visión até certo punto pesimista de moitos aspectos da vida. É tamén algo intrínseco dos milenials, que parece que estamos sempre condenados a cabalgar entre crises e guerras que provocan outros?

Creo que nacemos nunha España de bonanza económica onde todo era clase media. Todo ía ben e si querías estudar ías ter un traballo cojonudo e si non querías estudar estaba a obra. Cando eramos pequenos que faltase traballo non era un problema e as nosas expectativas constrúense así, cun traballo, unha casa, unha segunda residencia, un matrimonio, uns fillos e un coche e a expectativa xeral da xeración é un pouco esa. Pero cando empezamos a estudar a burbulla rebenta, hai unha gran crise económica, o do traballo é un solar, todo é paro. Saímos co noso título debaixo do brazo e non hai traballo en ningún sitio. Dinnos que estudemos máis, que probemos idiomas, que nos vaiamos fose, que nos diferenciemos... Aí empézanse a establecer tamén as brechas económicas entre cada familia porque hai quen pode seguir estudando, hai quen ten que volver a casa e hai quen pode permitir un máster.

Empezamos a diferenciar eses roles. Coincide cun contexto no que chega Internet ás nosas vidas de maneira masiva. Temos o mundo na man co teléfono móbil, unha xanela do mundo con acceso a todo o que non temos e a todo o que non somos. Xéranos unha frustración constante porque creo que, como xeración, entre criarnos con esa idea de que o imos a poder ter todo sempre queremos máis, nada nos vale. Sempre queremos un traballo mellor, un coche mellor, unha casa mellor, unha viaxe máis lonxe, un vestido máis bonito. Máis, máis, máis… Penso na vida que tiñan os meus avós e os meus pais e seguramente á miña idade tiñan fillos e a casa paga, pero seguramente non se foron de viaxe fóra de España.

Hai moitas cousas que cambiaron, vivimos nunha sociedade máis individualista, chegamos á idade cunha peza de expectativas que non encaixan no quebracabezas da vida actual. O matrimonio cae como institución, a Igrexa tamén, todo o mundo cambia e non sabemos onde colocarnos, xéranos frustración.

Mergullando por outras entrevistas que che fixeron crúceme co que che dixo a túa avoa ao lelo: ‘Eu tiña menos, pero era máis feliz”. Lembroume a unha frase que di Rodrigo Cortés que é que a decepción vai en función das expectativas. Tamén pode ser un pouco iso, que se nos marcaron expectativas moi altas…

Ou non. En realidade, as expectativas coas que crecemos herdámolas da situación que tiñamos na infancia. E pasan por ter unha casa e o traballo. O mundo era mellor antes que agora? Creo que non. Entendemos que evolucionamos. O que pasa é que nalgún momento isto foinos das mans e que vivimos arroiados por un capitalismo que non nos está permitindo crecer. O problema da vivenda agora mesmo está reflectido na novela porque tiña que reflectilo para que se puidese conectar co que está a pasar.

O feito de traballar todo o día, de non ter tempo para nada, de que sexa noticia que poidamos ver aos nosos amigos, é como, que estamos a facer mal? Onde está o fallo? Onde rompemos a peza e onde non está a encaixar todo este sistema? Por que non vai? E por que non somos capaces de cambialo? Porque ninguén está contento con isto, porque a todos xéranos problemas esta sensación e seguimos nela. Non somos capaces de darlle a volta. Cando a miña avoa me dixo iso eu entendín que aí está todo. Deume as grazas porque me dixo que entendía moitas cousas e que lle serviu para entender moitas cousas.

E, agora que escribiches o libro e que deixa unha pregunta flotando: Es o que querías ser?

Non sei si son o que quería ser, pero estou contenta co que son.

Aínda que esta é a primeira, imaxino que xa escoitarías moitas voces pedindo a segunda. Podemos esperar máis cousas coa firma de Guada Guerra?

Que haberá máis novelas pódoo confirmar, porque gocei moito de todo o proceso. Se se publicarán? Iso non depende de min. Teño moitos temas no caixón para porme a escribir, pero me están pedindo unha segunda parte das nenas. Non era algo que me expuxese cando terminei a novela, pero pasaron os meses e bótoas de menos. Agora coa promoción estou a escribir pouco, asimilando e gozando o momento. O que virá despois ou si poderase ler non o teño claro. Pero seguir escribindo si, porque é un vicio.