A arte desde 'A mirada inquieta' de Eugenia Tenenbaum: "É máis fácil ser artista se che lavan e pasan o ferro aos calzóns"

'La mirada inquieta: Como didsfrutar del arte con tus propios ojos' é o primeiro libro da galega Eugenia Tenenbaum, historiadora da arte e divulgadora, que conta cunha lexión de seguidores en redes sociais que aprenden cada día grazas aos post da santiaguesa.

Galiciapress charla con Eugenia Tenenbaum do seu libro, que pretende ser unha ferramenta para todos aqueles "con interese pero sen os medios" para achegarse ao mundo da arte, e, sobre todo, do seu obxectivo como divulgadora, que é introducir a perspectiva de xénero no mundo da arte.

As artistas silenciadas ao longo da historia nun sector masculinizado, a fama e perseguir aquilo que un quere ser por enriba dos aspectos económicos, algúns dos temas da conversación. 

Quen máis quen menos oíu falar de Velázquez, Sorolla, Goya, Dalí… Son grandes referentes da arte nacional e parte inseparable da nosa cultura. Xa fóra das nosas fronteiras, da Vinci, van Gogh ou Munch son apelidos recoñecibles. Talvez Warhol, Rodin ou Klimt soen pero non tanto. Todos eles grandes artistas. Todos eles xenios. Todos eles homes. Todos. Hai que afinar moito a puntería para que á hora de preguntar ao cidadán medio polo nome dun artista, a resposta sexa Frida Kahlo, ou Xeorxia O'Keeffe, ou nin moito menos Gerda Wegener. A perspectiva de xénero, tan importante en todos os ámbitos da vida, non existe nos principais manuais de arte e está practicamente desaparecida ou invisibilizada nas universidades, as institucións e, por desgraza, os museos.

"É máis fácil ser un xenio e dedicarche á arte as 24 horas cando a túa muller ou serventa ponche o prato na mesa e lávache e pasa o ferro os calzóns". A que fala é Eugenia Tenenbaum, parte desa metade da poboación afectada e agraviada, algo que se propuxo corrixir. Froito do seu empeño, a compostelá, residente desde hai anos en Madrid, reuniu a máis de 80.000 persoas que tratan de aprender con ela a través da súa conta de Instagram, convertida nunha aula virtual na que trata de ampliar o noso campo de visión na arte co feminismo como ferramenta para explicarnos que, máis aló dos cadros que vemos, están os que nos ocultaron.

UN LIBRO PARA DESENCANTADOS COA arte

'A mirada inquieta: Como gozar da arte cos seus propios ollos' é o seu primeiro libro. Con só 25 anos Eugenia propón un percorrido a un museo que só existe na súa cabeza, pero no que atopamos todas as obras de arte que resultan descoñecidas para a gran maioría. É un libro para o que, ademais, non se necesita un doutoramento en Historia da arte. "Pregunteime que libro quería escribir e que libro estaba preparada para escribir. Pensei na miña experiencia formándome como historiadora e na miña experiencia nas redes sociais. E vexo a moitas persoas desencantadas coa arte e coa súa historia, porque o ven como algo exclusivo e excluínte", lamenta Eugenia, que resume o seu público obxectivo en "aqueles con interese na arte pero sen os medios".

Leva apenas un mes no mercado, pero a escritora celebra o fenomenal recibimento que está a ter por parte do público. "É unha acollida moi boa e sorprendente, moi intenso e moi bonito, ata a semana pasada non parei e aínda me queda procesalo", festexa Eugenia, que mesmo nos días de presentación por Madrid, Barcelona ou Santiago tivo que ofrecer pases dobres para poder atender a todas as persoas que se interesaron polo libro e deixaron as librerías pequenas de aforo.

En Santiago, a súa terra, libraríaa Lila de Lilith foi a anfitrioa da presentación e a que regalou a Eugenia a sorpresa máis grande. "Levaba moito tempo sen vir, non se cantos me coñecerán...pero cando chegamos e vexo que hai cola penso 'Non pode ser'", recoñece, atafegada aínda por todo o agarimo.

"UN PUENTE ENTRE A ACADEMIA E Os MUSESO COA XENTE"

Eugenia di estar "cansada" de ver como a xente entra nos museos "ilusionada" e sae deles "sentíndose completamente ignorante" por "sentir que non pertence a eses espazos". "No libro tento ofrecer as ferramentas para que as persoas reconcíliense coa Historia da arte e a experiencia museística. Imos en grao sumo sinxelo a debates máis complexos, como introducir perspectivas de xénero ou de clase", relata.

Desde fóra, é certo que o mundo das grandes galerías e museos pode percibirse como elitista, todo o contrario ao que busca Eugenia, que é abrir este mundo ás mulleres racializadas, de distintas latitudes, de situacións económicas vulnerables... Por desgraza, eses espazos "aínda hai que crealos, polo menos nun sentido institucional". "Existen fóra da academia e os circuítos museísticos. Por iso confío na divulgación, porque é unha maneira sinxela de tender unha ponte entre a academia e os museos coa sociedade ao completo", argumenta.

Algo así ocorre co seu espazo na plataforma Patreon, onde colga para os seus subscritores o contido que, polo seu formato, non ten cabida en Instagram e co que se pode explayar dunha forma máis didáctica e amena. "Cando sintetizas déixasche cousas no tinteiro que che poden axudar a entender unha obra, e Patreon permíteme esa oportunidade de explorar outras formas de divulgar e profesionalizarme".

"Hai persoas que talvez non visiten un museo ou non abran un libro de arte, pero si poden seguir a divulgadoras en redes sociais", explica. Ao tempo, tamén ve isto como unha arma de dobre fío, xa que supón "poñer sobre as nosas costas unha responsabilidade que non nos corresponde". "E tamén está o aspecto da precarización: mentres hai postos de poder que cobran por non facer ben o seu traballo, estamos as demais divulgadoras pelexando para chegar a final de mes e facer chegar unha historia da arte diversa e como verdadeiramente é", reprende.

DE ARTEMISIA A ANA MENDIETA

Se nos aproximamos á conta de Eugenia Tenenbaum podemos atopar post coas súas reflexións, as súas viaxes, pero tamén destacados nos que coñecer a mulleres artistas da talla de Anna Ancher ou Artemisia Gentileschi, unha digna representante da pintura barroca peros sempre á sombra de nomes como Caravaggio. Aínda que a súa obra e a súa vida non teñen nada que envexar á do seu contemporáneo, son as obras de Caravaggio as que se explican en Bacharelato para a EBAU. "É unha tendencia por masculinizar a Historia da arte e de relacionar o xenio co xenio masculino", algo do que xa versaban Griselda Pollock e Rozsika Parker en 1981 no seu ensaio 'Antigas mestras'.

"Aínda hoxe temos que diferenciar como mulleres artistas, xa que se dicimos artistas sempre pensamos en homes. Pero nada máis lonxe da realidade. Elas superaron obstáculos, situacións persoais e profesionais por ser mulleres nunha sociedade e nun mercado patriarcal, pero que en moitos casos, como Artemisia, traballaban para a corte de Inglaterra, ou en Venecia, ou Nápoles... foi unha artista itinerante e un expoñente do caravaggismo, aínda que a súa figura non se empeza a recuperar ata hai un século e sempre en clave biográfica, coma se só os abusos marcasen a súa obra ou o seu talento fose produto diso", exemplifica.

Eugenia aínda está a rastrexar casos como o de Artemisia en clave galega. "Habelas hainas ", aventura, porque "sempre hai colectivos invisibilizados".

Aplicar a perspectiva de xénero ás propias obras non sempre é sinxelo, xa que pezas como as de Piet Mondrian ou outras vangardas non sempre se prestan a iso, pero si os seus contextos históricos, e pon de exemplo a Kandinsky e as primeiras linguaxes abstractas. "Fálase de Kandisky como o primeiro e non é certo. Hilma af Klint foi a primeira en Europa en utilizar esas linguaxes dunha corrente que xorde en Asia", recalca, como unha forma de "ofrecer esa perspectiva de xénero e render homenaxe aos pioneiros e pioneiras, que no caso das mulleres adóitase caer na invisibilización".   

 

 

 

 

 

Ver esta publicación en Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Unha publicación compartida de єυgєиια ν. тєиєивαυм (@eugeniatenenbaum)

Para a aterraxe do feminismo na arte hai que esperar ata o S. XX, xa que non foi ata o ano 1971 que Linda Nochlin comeza a poñer estas cuestións sobre a mesa e introducir a perspectiva de xénero na arte, unido a un momento no que cambian algúns códigos do mundo da arte e artistas do movemento feminista levan o posicionamento político ás súas obras, con exemplos como Ana Mendieta ou Jenny Holzer.

"A PALABRA INFLUENCER PRODÚCEME URTICARIA"

Desde este sentido pedagóxico Eugenia logrou reunir a máis de 80.000 persoas que a diario seguen as súas historias en Instagram. Isto convértea para moitos nunha influencer, termo co que non sente nada cómoda e que ata, di, provócalle "certa urticaria". "Catalógaseme así polo número de seguidoras, pero o meu traballo é a divulgación, non a publicidade nin ensinar a miña roupa ou maquillaxe, que está moi ben pero non é para min".

A continuación, admite que a notoriedade que lle reportan as redes aínda a sorprende. "Cando vou pola rúa e páiranme, ou me recoñecen de festa...es incrible e surrealista, porque nunca o esperei e dá un pouco de vertixe, pero moi agradecida", comenta. Con todo, fai unha chamada a non caer en considerar ás contas con moitos seguidores como "superpersonas" e entronarlas. "Ou as idolatramos ou as demonizamos. Ás veces parece que vives unha vida que non é túa", reflexiona.

Con todo, Eugenia é coñecedora como ninguén do poder das redes sociais, que provocaron unha nova onda de feminismo polo seu potencial para chegar a todos os recunchos do planeta e ser o altofalante daquelas mulleres antes silenciadas.

"As redes son unha característica esencia desta nova onda. As feministas dos 70 ou 80 tiñan que fundar as súas propias revistas para amplificar o seu discurso, pero agora coas redes non temos que pedir permiso para falar do que pensamos ou o que queremos. Iso marca unha deriva esencial respecto a outras ondas do feminismo; son unha canle de difusión enorme e que persoas máis novas familiarícense antes con estes discursos. Por contra, provoca que xurdan tamén contidos reaccionario", razoa Eugenia.

APOSTAR POR ALGO QUE "NOS ENCHA"

Fai falta talento e talvez algo de sorte para sacar adiante un proxecto como o seu, pero tamén o empeño para facelo posible. Nestes días nos que moitos mozos están atentos ás notas da Selectividade que lles permitan enfocar a súa vida profesional, unha gran parte divídese entre o que lles gustaría estudar e o que, din, ten "saída laboral". Eugenia ten moi claro o consello para estes mozos e mozas: "Vida temos unha. Perseguide aquilo que queredes ser e que vos permita durmir tranquilos".

"Vendéronnos a idea de que hai disciplinas que nos poden facilitar unha mellor posición económica. Pero estando todo como está, coas taxas de paro xuvenil, co complicado que é traballar do teu, nada nos asegura que vaiamos prosperar. Eu tiña claro que tiña que estudar algo que me enchese, e miróulleme como a pobrecita que estuda Historia da arte. Prefiro ser precaria e estar contenta que unha chea de diñeiro no banco e infeliz desexando que se termine a miña xornada laboral". Un bonito consello que, como as mulleres na arte, vale a pena lembrar e sacar á luz.