​Galicia xa tiña 24 termas medicinais na Antigüedade

‘Augas mineromedicinales, termas curativas e culto ás augas na Península Ibérica (desde a Protohistoria á Tardoantigüedade)’. Así se chama un novo libro que estuda 152 xacementos relacionados co termalismo medicinal ou o culto ás divinidades das augas na Península, dúas ducias deles no país.

As Burgas de Ourense

A nova obra é froito da colaboración de de Viaqua, Fundación Aquae e a UNED. Fai unha radiografía en detalle estes xacementos en 152 fichas, das cales 24 corresponden a Galicia (nove a Ourense, seis á Coruña, cinco a Pontevedra e catro a Lugo). As máis coñecidas son as famosas Burgas (Ourense), o balneario de Carballo na Coruña e o de Caldas de Reis, en Pontevedra.

USO CONTÍNUO ATA HOXE

Segundo explica a arqueóloga Carme Miró, unha das principais autoras desta obra, «a evolución xeolóxica determina a aparición, e tamén a desaparición, de mananciais con temperaturas e composicións químicas diversas, que outorgan a estas fontes un carácter “especial” que propicia a súa utilización con fins curativos ou relixiosos. Este uso arrinca desde a remota Antigüedad e manteríase, en numerosos exemplos, ata os nosos días».

Se un dos elementos que definía a cidade na época romana era a existencia de termas –con fins lúdicos e hixiénicos- e mesmo en moitas villae e mansións construíase un pequeno establecemento termal ou balneum; no caso das termas medicinais ou curativas, estas edificábanse alí onde brotaba a auga. «Por iso, non podemos esquecer que o feito que determina a localización destas termas medicinais é a súa proximidade ao manancial que as alimenta», subliña Mirou.

Algunhas termas curativas propiciaban a construción de asentamentos nos que levaban a cabo os tratamentos e aloxábase a enfermos e aos seus acompañantes e, seguramente, tamén a médicos e sacerdotes, ao mesmo tempo que impulsaban unha rede de camiños de acceso a estes enclaves. Nestes casos, a auga era o ingrediente imprescindible para aplicar, trabar e administrar os fungos, barros e herbas curativas mediante emplastos, pomadas, fangoterapia, maceraciones e infusións.

Esta clase de complexos termais supoñían, en moitos casos, a aparición de novos enclaves que modificaban a paisaxe antiga, propiciando incluso o xurdimento de núcleos urbanos estruturados en torno ao establecemento termal, como ocorreu en Caldas de Montbui (Barcelona), as mellor conservadas da Península Ibérica; ou en Aquae Flaviae, en Chaves (Portugal). «Algúns destes lugares con mananciais de augas a altas temperaturas, en función do seu aproveitamento, eran coñecidos coa denominación “Aquae” ou “Aquae Calidae”», sinala María Jesús Peréx, doutora en Historia Antiga e unha das autoras desta publicación.

AUGA E PASO A OUTRA VIDA NAS CULTURAS ANTIGAS

No mundo antigo, os límites entre a medicina, a maxia e a relixión estaban intimamente interrelacionados. En Grecia, Roma, Exipto e no ámbito fenicio-púnico obsérvanse elementos máxicos nos rituais relixiosos e preceptos médicos na práctica da incubatio (rito prehipocrático utilizado en santuarios para que o deus revelase como sanar); todo iso baixo a protección das divindades. Para o mundo ibérico, do mesmo xeito que para o céltico e o mediterráneo, as augas constituían o elemento de paso ao Máis aló, vía de comunicación cos antepasados que moran xunto aos deuses. Do mesmo xeito que no mundo antigo, no mundo ibérico a purificación mediante as augas restablecía a harmonía a tres niveles: individual, social e espiritual.

Ás advocacións ás divindades relacionadas coas augas, como as Ninfas, súmanse outras relacionadas coa saúde, como Salus, ou, mesmo, algunhas alleas a elas como no caso da inscrición a Juno (deusa da maternidade na mitoloxía romana), localizada en Alange (Badaxoz). Tamén se atoparon algunhas advocacións a divindades indíxenas, existentes con anterioridade á colonización romana, relacionadas co culto a determinadas augas. «Por iso é polo que, aínda que se xeneralizou a expresión “culto ás augas”, o que subxace é o culto ás divindades que se manifestan por medio de determinadas augas», destaca Peréx.

EQUIPO DE EXPERTOS

Esta publicación é o resultado de anos de investigación por parte dun equipo de expertos composto, entre outros, polo doutor en Xeoloxía, investigador do CSIC e especialista en vulcanismo, Carlos Martín Escorza; o doutor en Historia Antiga Javier Andreu, especialista do “hábito epigráfico”; a arqueóloga Carme ;iró, responsable do Plan Barcino do Concello de Barcelona; ou María Jesús Peréx, doutora en Historia Antiga, que realizou a análise arquitectónica destes establecementos.