Como é o Sistema Viogén que protexe a case 6.000 mulleres en Galicia

Segundo os últimos datos pechos, de finais de outubro, en Galicia hai 5.746 casos activos no Sistema Viogén, dos que 2.631 están na Coruña, 1.754 están en Pontevedra, 802 en Lugo e 559 en Ourense.

Deles, 60 teñen un nivel de risco alto, 937 medio, 2.685 baixo e 2.064 'non apreciado'. Non hai nestes momentos ningún caso de nivel de risco 'extremo', dos 31 que hai no conxunto do Estado. Ademais, do total de casos activos, 42 involucran a vítimas menores de 18 anos.

O Sistema Viogén leva activo 17 anos en España, desde 2007, e realizou seguimento neste período a máis de 817.000 casos de violencia de xénero en toda España, dos que 45.329 son galegos.

Nos últimos tempos, o asasinato de mulleres que estaban incluídas neste sistema --a última vítima en Galicia estábao-- abriu o debate sobre a necesidade de perfeccionalo.

A última reforma facía referencia a unha das cuestións sobre a mesa, a inactivación de casos sen risco. Tamén se incide na necesidade de perfeccionar a valoración de risco para facela máis precisa e, con iso, máis segura.

En todo caso, os encargados de aplicalo defenden o sistema: "Que teña algún fallo puntual non quere dicir que o sistema non sirva, é importante dicirlle ás vítimas que non teñan medo a denunciar". Dio, nunha entrevista a Europa Press, Sonia Rey Salgueiro, maxistrada no Xulgado de Violencia sobre a Muller da Coruña.

A súa experiencia na materia indica que a pesar de que se detectou algún fallo, o Sistema Viogén "axudou e protexeu a moitísimas mulleres" desde a súa posta en marcha e implica multitude de variables e axentes en coordinación. O máis importante: toda a engrenaxe non pode activar "se non hai denuncia".

"A denuncia é o elemento sen o que non podemos actuar", sinala a maxistrada, que tamén apela aos testemuños de veciños, testemuñas e mesmo dos axentes policiais para protexer á vítima no caso de que esta decida retirar a denuncia ou non declarar, dado que se necesita ter indicios de que ocorreu o delito para pór medidas.

A pesar de que a pedra angular deste sistema é a valoración de risco que se fai segundo o formulario, Sonia Rey Salgueiro lembra que hai outros aspectos que inflúen no nivel de protección da vítima. Neste sentido, as medidas xudiciais van acorde ao nivel de risco, pero non están exclusivamente limitadas por el.

"É o habitual nun risco alto, pero iso non quere dicir que algún risco medio ou baixo non haxa indicios que determinen que se necesita unha medida de localización ou pulseira", explica a maxistrada, que é a que entón ten a potestade para activala.

UNHA AVALIACIÓN DE RISCO E UN PLAN PERSONALIZADO
A entrada no sistema, como lembra a maxistrada Rei Salgueiro, arrinca cunha denuncia dun caso. Esta denuncia, con todo, non ten por que estar interposta pola vítima. Familiares, veciños, testemuñas ou os propios axentes poden denunciar episodios violentos e proporcionar os indicios de que o delito ocorreu, aínda que sexa "no ámbito privado".

O primeiro paso é determinar o nivel de risco, competencia dos axentes que instrúen dilixencias, algo que se fai introducindo ítems nun formulario normativizado que inclúe cuestións como a relación actual co agresor, a dependencia económica, os antecedentes do agresor, as circunstancias familiares e sociais e aspectos como a continuación da convivencia, a retirada de denuncias ou a reincidencia.

Cos datos introducidos de cada unha das variables, o Sistema Viogén asigna automaticamente un nivel de risco do cinco existentes: 'non apreciado', 'baixo', 'intermedio', 'alto' ou 'extremo'. Estes niveis poden ser modificados polos axentes pero só á alza, e debe revisar periodicamente con novas valoracións.

Os niveis 'baixo', 'medio', 'alto' e 'extremo' implican que o caso permaneza en situación de 'activo', excepto cando haxa unha circunstancia que o modifique -como que o agresor estea encarcerado ou se vaia do país-. Se o nivel de risco é 'non apreciado', os axentes poden cambiar os casos a 'inactivos' sempre que non haxa medidas xudiciais de protección en vigor.

Cada un dos niveis leva aparelladas medidas policiais de protección -a maiores das xudiciais que se determinen- e as vítimas accederán tamén a un plan de protección personalizado.

MEDIDAS POLICIAIS
No nivel de risco 'non apreciado', o protocolo do Ministerio do Interior establece que os axentes informarán á vítima dos seus dereitos e os recursos á súa disposición e que facilitarán recomendacións de autoprotección, así como teléfonos de emerxencia.

A maiores, en nivel de risco 'baixo' facilitaranse teléfonos de contacto 24 horas cos corpos de seguridade, e realizaranse contactos esporádicos con vítima e agresor. A vítima terá tamén información sobre o servizo de teleasistencia móbil e derivaráselle a servizos asistenciais.

No nivel de risco 'medio', os axentes realizarán unha vixilancia ocasional do domicilio e lugar de traballo da vítima, así como das entradas e saídas dos fillos do colexio, e comprobarán periodicamente que o agresor cumpre as medidas. A vítima tamén terá acompañamento policial para facer xestións e, si é necesario, recomendaráselle trasladar a un centro de acollida.

No nivel 'alto', a vixilancia do domicilio, traballo e colexio será "frecuente" e o protocolo recolle que os axentes insistirán á muller sobre a conveniencia de que se traslade a un centro de acollida ou domicilio dun familiar. Neste nivel, apóstase por seguimento do agresor por medios electrónicos --pero non de forma exclusiva-- e por contactos esporádicos tamén con persoas da contorna de ambos.

Finalmente, o nivel de risco 'extremo' implica a vixilancia 24 horas da vítima. Ademais, farase un "control intensivo dos movementos do agresor" e vixilancia da entrada e saída dos fillos en centros escolares.

PLAN DE SEGURIDADE PERSONALIZADO
A maiores destas medidas, cada vítima conta cun plan de seguridade personalizado e adaptado ás súas circunstancias, que terá distintos requirimentos en función do nivel de risco do caso.

As indicacións van desde que a vítima leve sempre consigo un teléfono móbil e cree unha lista de números de emerxencia, en nivel 'non apreciado'; até a instalación da App AlertCops e a realización de cursos de defensa persoal -nivel baixo-.

No nivel medio, recoméndase á vítima que leve sempre consigo unha fotocopia das medidas de protección, que mellore elementos de seguridade na súa casa, que identifique a veciños de confianza cos que acordar sinais para pedir axuda, cambio de número de teléfono e restrición de redes sociais.

No nivel de risco alto, o plan de seguridade inclúe medidas como deixar o domicilio, cambiar de rutas para acudir ao traballo e ir acompañada, planificar unha rutina de escape de emerxencia, así como puntos seguros aos que acudir, ter preparada unha bolsa de emerxencia e manter un contacto diario coas forzas de seguridade. As mesmas medidas, ademais da protección 24 horas, operan para o risco 'extremo'.

No caso de que a vítima teña fillos menores, o protocolo establece un plan de seguridade tamén para eles, que inclúe ensinarlles a pór en contacto coa Policía, mostarles un lugar seguro ao que acudir fóra do domicilio ou practicar rutas de escape no caso de que haxa situacións violentas.