As festas do Apóstolo quedar ou fuxir de Santiago?

Os recordos dalgunhas persoas sobre o 25 de Xullo son case os dunha acampada ou festa campestre. Reunións nos parques composteláns, nas carballeiras, as misas, os actos oficiais en conmemoración do Patrón de España e desde hai décadas, as manifestacións políticas que, até ben entrada a democracia, acababan en carreiras ante as contencións dos corpos de seguridade. “Había unha atmosfera de festa parroquial pero ao grande, xigantesca, coas rúas cheas de persoas e entre viño e viño podías 'facer amizades' coas que continuar de parranda ao día seguinte” relata Jorge, veciño da Rúa de San Pedro. Aínda así, a noite do 24 en Santiago xa tiña prédica como festexo entre a xente das diferentes parroquias compostelás e doutros municipios. Até os anos 80 non empezou a verdadeira “onda” de “visitantes” e “peregrinos” que nos 90 empezou a aumentar de tal forma que, sobre todo a parte histórica da cidade, quedaba alagada de xente. Para algúns, el sentido relixioso e cerimonial é o de menos, para outros, é a noite anterior ao “día dá patria” ao que obrigatoriamente se debe asistir a algunha das manifestacións convocadas e unha gran maioría pasa a noite de bar en bar ou de festa en festa improvisada nalgún recuncho escondido da cidade. Por outra banda, hai un enorme número de persoas, sobre todo santiagueses ('picheleiros', adxectivo dado polos habitantes doutras localidades de ao redor), que escapan xa na tarde do 24 a algún lugar que lles permita estar fóra do que ven como un abafo.

ALGÚNS APUNTAMENTOS HISTÓRICOS

Existen fontes históricas dos séculos XVII e XVIII que falan de rúas ocupadas por persoas celebrando a véspera do 25 de xullo. “As festas do Apóstolo sempre reuniron a moita xente, nun principio aos habitantes das parroquias do concello” di Xullo Vilariño, veciño de Santiago e coñecedor das tradicións da cidade. Aínda que había un compoñente relixioso detrás (as festas teñen carácter rexio desde o século XVII para conmemorar o patrón do reino), durante moito tempo foron un encontro festivo máis dos moitos que abundan no verán galego. 

Con todo, a masificación que caracterizou durante décadas a estas festas arrinca practicamente a finais do setenta e comezos do oitenta. “Os peregrinos antes dos 90 eran unha cousa rarísima” di Vilariño. Porque foi o primeiro Xacobeo “oficial” de 1993 o que deu a puntilla para a onda de persoas que pasaron a converter as rúas compostelás en ríos de corpos humanos.

Uns anos antes, en 1968, celébrase o primeiro “Día dá Patria” despois da Guerra Civil. Así comezaron anos de manifestacións políticas e choques coas forzas da orde sempre que, os movementos políticos convocantes estaban prohibidos e as consecuencias, a parte das carreiras fuxindo dos “grises” (nome co que se coñecía popularmente á Policía Armada franquista), eran as detencións, multas e posibles xuízos por alteración da orde pública.

As manifestacións foron cobrando intensidade a medida que pasaba o tempo e mesmo unha vez morto Franco e durante a Transición, as idas e vindas de manifestantes e policías entre fregueses resacosos e algunha que outra autoridade eclesiástica ou política dirixir ou vindo da Ofrenda ao Apóstolo. “As manifestacións foron máis recentes e sobre todo no setenta, pero Santiago seguía sendo unha 'aldea grande'” declara outro veciño de Santiago, Carlos, xubilado. 

A chegada de Fraga á Xunta en 1990 deulle unha volta de porca a todo. El Xacobeo empezaba a “fagocitar” a cidade. Reportages, documentais, promocións, libros como O Peregrino de Compostela de Paulo Coelho e a “aparición” de diferentes “camiños” a Santiago por toda Galicia, acabou por crear unha festa que, segundo algúns, foise desinflando.

QUE PASA A NOITE DO 24 DE XULLO?

Hai trinta anos as prazas de Platerías, Obradoiro, a Alameda, e outros lugares enchíanse pola noite con algúns composteláns, moitos non-composteláns e moito, moito “guiri”. Ao principio era algo anecdótico, despois, ao aumentar a afluencia, convertéronse en parte da noite e finalmente, parecen ser os e as únicas que realmente gozan esas horas. É normal velos en grupos, lendo planos da cidade, pampos con gaiteiros e pandereteiros facendo foliadas. 

Esa noite, quen queira pode facer un máster acelerado de idiomas, desde o socorrido inglés pasando por todas as linguas europeas e outras tan exóticas nestes lugares como o coreano ou o xaponés. E é que o consumo consumo etílico de propios e estraños xoga a favor das interaccións locais-foráneas. 

“Hai quen espera esta noite para ligar con alguén de fóra” di unha veciña que non dá o seu nome pero que vive na zona histórica (das poucas veciñas que quedan). “Podes ver aos mozos que son de aquí falándolles ás estranxeiras ás veces en castelán, ás veces en inglés, pero o que si che digo é que moitos deles son moi pesados, non sei como os aguantan”. Unha imaxe máis contemporánea é a do turista-peregrino sacando fotos á catedral de noite. Un espectáculo en si mesmo.

Os santiagueses, os que poden, fóronse de vacacións a lugares tradicionais de veraneo para a xente da cidade. Esteiro, Muros, Porto Novo e outros pobos foron tradicionalmente refuxio estival para os e as habitantes de Santiago que llo podían permitir. Mesmo hoxe en día as persoas que viven na cidade por cuestións laborais (administración autonómica e estatal, universidade, empresas, etc.) optan por escapar da aglomeración e o ruído.

Oficialmente, o culmen da noite chega cos fogos artificiais, punto de inflexión a unhas festas que, moitos non saben, duran quince días. Este 2024 as localizacións desde onde se lanzaron os fogos artificiais foron tres, unha delas a Alameda, onde sempre se instala a nora que modifica o skyline da cidade nestas datas. Iso si, son moitos e moitas as adolescentes que teñen nesta noite unha das grandes oportunidades de ir aprendendo o sempre complicado arte de socializar. Este ano a noite do 24 non estivo tan cargada de emocións e é que o día 26 de xullo, venres, é laborable, algo incomprensible, din.