O oso pardo ataca nos montes galegos: os apicultores denuncian a indefensión do sector

Unha filmación duns poucos segundos hai un ano probou algo que moitos xa sospeitaban: o oso pardo campa pola Serra dúas Ancares. O vídeo dun úrsido andando tranquilamente pola estrada de montaña foi obxecto de celebración dos conservacionistas e ecoloxistas que perseguen, desde hai anos, a recuperación deste mamífero ameazado no territorio galego. O fototrampeo é outra ferramenta que serviu para atopar probas da súa presenza noutras zonas como o Parque Natural dous Montes do Invernadeiro, no Macizo Central de Ourense, algo que non ocorrera en século e medio. No entanto, non fai falta acudir a técnicas tan modernas para saber si hai osos ou non. Basta cun panal de abellas para atraer a atención dos osos.

DANOS Ás COLMEAS

Sábeno ben os apicultores galegos, que nas últimas semanas xa reportaron novos ataques do oso na Fonsagrada. Os colmenares da parroquia de Monteseiro foron presa do animal, que se coou nunha viña, presuntamente, escalando polas paredes. Os apicultores denuncian a súa indefensión ante este tipo de ataques, que supoñen unha importante perda económica para o sector.

Sen ir máis lonxe, a pasada primavera, unha sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia marca o camiño despois dun ataque similar, tamén na Fonsagrada. O alto tribunal condenou á Xunta a indemnizar a un apicultor o diñeiro que perdeu tras un ataque do oso pardo ás súas colmeas, cun custo de case 1.800 euros.

O afectado considerou que, ao tratar dunha especie protexida, non tiña que asumir eses custos, polo que demandou unha axuda á Consellería de Medio Ambiente nun caso que acabou na vía xudicial. O TSXG estimou o recurso contra a Dirección Xeral de Patrimonio Natural, considerando que o apicultor tiña dereito a esa axuda ao tratar dunha especie nunha situación de especial vulnerabilidade e ao recoñecer a Xunta os danos sobre as colmeas.

No entanto, para chegar até esta sentenza pasaron case dous anos desde o ataque do oso, polo que o sector demanda máis axudas directas. Os danos, en ocasións, son irreparables, xa que, como denuncian os afectados por este último ataque, xa dan por perdido o ano. 

SEGUROS, PASTORES ELÉCTRICOS...

Desde a Asociación Provincial Lucense de Apicultores (Apla) subscriben o aumento das incursións do oso pardo nos colmenares de Lugo. En xuño foi en Cervantes , máis concretamente en Cereixedo , onde os danos do oso supuxo un golpe económico duns 2.500 euros. O colectivo incide en que é importante trasladar á Xunta ocorrer a través do número 012, xa que é a administración autonómica a responsable dos danos, tendo en conta que os axentes medioambientais tomen boa nota do ocorrido no lugar dos feitos. Tamén é importante dispor dun seguro, que no caso de Apla é duns 150 ou 180 euros por colmea afectada.

En cuestión dun ano o número de partes trasladados a Apla aumentou sensiblemente, considerando as que en ocasións son os panales destinados ao autoconsumo -e nunha situación que podemos cualificar de "irregular"- os que sofren as poutadas do oso. A organización apunta, ademais, que cada vez está máis presente e en zonas onde non fora visto antes, polo que convidan os produtores a instalar cercas ou pastores eléctricos para previr os danos xa que, á vista dos feitos, a comunidade galega será "máis osera" nos próximos anos. 

CANTOS OSOS HAI EN GALICIA?

O pasado 2023 publicouse un estudo que cifraba en Galicia menos dunha ducia de exemplares. Trátase dun censo realizado polas comunidades autónomas da cordilleira Cantábrica, coordinadas polo Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico e co asesoramento do Consello Superior de Investigacións Científicas (#CSIC) e a Universidade Autónoma de Barcelona, e que cifraba en once os exemplares de oso pardo residentes nas provincias de Lugo e Ourense.

Chegouse a esa conclusión a través da recollida de pelos e excrementos, non por avistamentos. En total, entre Galicia, Asturias, Cantabria e Castela e León acordáronse uns 370 exemplares de oso pardo, sendo a galega a comunidade con menos presenza fronte aos case 200 de Castela e León. Os avistamentos en Galicia incrementáronse desde 2010, sobre todo machos novos que, en condición de "exploradores", buscan novos territorios onde establecer. 

Desde a Fundación Oso Pardo subliñan os esforzos realizados até chegar a estas aínda pobres pero esperanzadores cifras, xa que a situación deste animal, aínda en perigo, cambiou radicalmente en cuestión de tres décadas. 

"Desde finais do século XX, a poboación cantábrica de oso pardo está a recuperarse grazas aos esforzos de conservación aplicados sobre a especie e o seu hábitat e ao cambio cara a unha percepción máis positiva e favorable entre os habitantes das zonas oseras. Esta recuperación produciu un aumento importante do número de osas reprodutoras nas áreas de presenza habitual, pero tamén unha maior presenza de osos novos que se dispersan cara a novas zonas, favorecendo a conexión entre os núcleos reprodutores e a expansión cara a territorios nos que estivo ausente moitos anos", detallan.

No caso de Galicia, por exemplo, destacan que territorios como Os Ancares e Ou Courel son hábitats ideais para o oso pardo: "Os extensos soutos de castiñeiros e as frondosas devesas conforman un territorio moi favorable para o oso, que atopa aquí comida e tranquilidade".

MEDIDAS PARA A súa CONSERVACIÓN

As autoridades son optimistas con estes datos e no centro de recuperación de fauna silvestre de Ou Veral, Lugo, xa prepararon unha instalación axeitada para a recuperación de exemplares de oso pardo. Trátase dunha sala de 160 metros cadrados que, a día de hoxe, aínda non foron estreadas, pero para a que se destinaron máis de medio millón de euros no proxecto xunto con outros módulos desta instalación.

A Xunta considerou que esta era unha medida "preventiva" ante o que consideran unha consolidación do oso pardo na comunidade. A tempo, lembrou que no medio Ambiente existe unha liña de axuda para os danos xa que "hai que convivir coa fauna salvaxe", aínda que isto teña consecuencias como os ataques dos plantígrados. 

Con todo, incluso os propios apicultores destacan que a súa presenza é positiva, xa que é un símbolo que hai que conservar porque é selo da rica biodiversidade galega, algo que pode alimentar o turismo de contornas rurais deprimidos da Galicia interior e de montaña.

Por iso, son cada vez máis as voces que demandan á Xunta que actúe para protexer a este animal e asegure a cohabitación do oso con actividades rurais. O emprego de técnicas "precisas e eficaces" para disuadir aos osos de contornas rurais, un maior seguimento coa colocación de colares a exemplares para recompilar máis datos ao redor dos seus movementos e poder reducir os seus danos ou a protección do seu hábitat, especialmente ante a destrución que provoca a construción de parques eólicos en contornas protexidas pola súa presenza, son algunhas das solicitudes rexistradas polos grupos animalistas.