As minas de ferro na Mariña, a primeira pegada industrial moderna na comarca lucense

Antes de que as chemineas de Alcoa fixesen acto de presenza entre os concellos de Xove e Cervo, a actividade industrial ligada á transformación de mineral en metal xa se deu na comarca da Mariña. Sen penetrarnos máis aló de finais do século XIX, pódese dicir que o ferro extraído na comarca tivo como destino os centros siderúrxicos do Norte de Europa. Así o testemuñan os restos de antigos cargaderos de mineral situados nas rías de Ribadeo e Viveiro, fotografías antigas mostrando as vellas embarcacións e as pegadas que aos poucos os historiadores van sacando á superficie. A extracción de ferro trouxo consigo innovacións tecnolóxicas como un dos primeiros trens de vía estreita que transportaba o mineral desde A Pontenova ao porto de Ribadeo. Esta actividade económica supuxo un avance económico fugaz para a comarca xa que a partir da I Guerra Mundial os mercados colapsan e a extracción no norte de Lugo convértese en pouco atractiva e rendible.

A Pontenova

A Pontenova é o referente da minería de ferro na comarca. Próxima á ría de Ribadeo, o que facilitaba o embarque do mineral, este concello experimenta un auxe a partir do ano 1879. Nese momento créase un proceso para eliminar o fósforo que recubría o ferro, devandito proceso, a calcinación, requiría de fornos construídos con ladrillos refractarios. Pero non sería até 1902 que o Grupo Villaodrid constrúe o seu primeiro forno de calcinación dando paso ao segundo en 1903. Entre 1904 e 1905 o Grupo Boulloso constrúe outros dous fornos de calcinación.

Con anterioridade, no ano 1895 concédese a explotación mineira a Sociedade Sucesores de J.B. Rochet e Cia., sendo cogerente Xullo de Lazúrtegui. En 1900 constitúese a Sociedade Mineira de Villaodrid para participada pola primeira Sociedade. A partir de aí iniciar unha serie de obras e incorporacións materiais xunto aos fornos. A máis transcendental foi a creación dunha liña ferroviaria de vía estreita entre Vilaoudriz e Porto Estreito, en Ribadeo, para o embarque do mineral, en total, 34 Km de percorrido.

O primeiro transporte realízase en 1903 e a súa carga traspásase ao barco 'Outeiro' con destino ao Reino Unido. Cara a 1905 se construlle “o tranvía aéreo”, unha tirolina que baixaba o ferro extraído na mina 'Consolo' até o túnel da mina 'Boulloso'. No mesmo ano inaugúrase o transporte de pasaxeiros neste tren que estará activo até 1964.

VIVEIRO

No caso de Viveiro a explotación contemporánea, A Silvarosa, arrinca a finais do século XIX, entre 1894 e 1895. Nesta ocasión, a elevada porcentaxe de fósforo obrigaba á súa exportación directa ao Reino Unido e Alemaña onde existía tecnoloxía con procesos para eliminar fósforos. A explotación das minas correu a cargo da empresa británica con capital alemán The Viveiro Iron Ore Co. Limited de 1899 a 1914. En 1899 constrúese o “tranvía aéreo” que levaría o mineral até o cargadero da Insua, Viveiro. En 1906 constrúense vivendas para os mineiros, entre 300 e 400.

A finalización da I Guerra Mundial trouxo cambios, entre eles a quebra de The Viveiro Iron Ore Co. Limited en 1919 que foi comprada por Casa Echevarrieta , sendo explotadora dos xacementos até 1934 que son cedidas a cidadán británico James Campbell que seguiu coa actividade até 1940, aínda que de forma irregular, pois houbo anos nos que non se rexistrou actividade sobre todo na década de 1920. Todo volve quedar paralizado coa II Guerra Mundial e en 1951 retómase a produción, esta vez con capital público. A oscilación dos prezos fixo que a explotación se pechase en 1965, caducando as concesións en 1985.

LEGADO

A día de hoxe existe un enorme patrimonio histórico-industrial que permite crear rutas turísticas a través destes antigos xacementos, mesmo, como no caso da Pontenova, recrear o “tranvía aéreo” coa creación dunha tirolina para realizar o percorrido das vagonetas. No caso da Pontenova, considérase a Mina Consolo como a segunda cavidade máis grande de toda Galicia.

A día de hoxe o proxecto de recuperación desta mina e doutros elementos como son os fornos da Pontenova, e realizar un carreiro verde sobre o que foi a antiga vía férrea, son os atractivos que ofrece o que no seu día foi a maior explotación ao norte da provincia de Lugo. En 2023 rehabilitábase o forno Boulloso seguindo os planos orixinais. La Mina Consolo, pola súa banda, converteuse nunha atracción para os amantes da espeleología.

En Viveiro creouse todo un conxunto etnográfico ao redor da antiga A Silvarosa. Rehabilitouse o embarcadoiro da Insua e creouse un parque etnográfico ao seu ao redor. Aínda se pode visitar o lugar onde se levantaron as casas do antigo poboado mineiro quedando en pié algunhas delas, outras con todo non resistiron o paso do tempo. Os restos que quedaron, primeiro da explotación ao descuberto e despois baixo terra, son visibles desde o aire.

Aínda que no caso da Pontenova o investimento foi moito máis elevada en comparación con Viveiro, ambos os casos demostraron que a actividade mineira foi puramente extractiva, é dicir, non creou á súa ao redor unha industria do ferro (fundiciones, altos fornos, etc.) que achegase aínda maior peso económico á comarca. Simplemente o mineral era extraído e enviado a outros lugares onde si existían os fornos e técnicas para fundilo e transformalo. Nin sequera elementos como o tren da Pontenova sobreviviron ao declive industrial.