As estatuas do Mestre Mateo volverán á súa orixe en Santiago o 11 de decembro

A alcaldesa de Santiago, Goretti Sanmartín, anunciou que as estatuas do Mestre Mateo, Abraham e Isaac, volverán á capital de Galicia o 11 de decembro para a súa instalación no Museo do Pobo Galego tras a condena do Tribunal Supremo á familia do ditador Francisco Franco para restituílas ao Concello.

Nunha mensaxe en redes sociais este 20 de novembro, no que se conmemoran os 50 anos da morte do ditador, Sanmartín aplaudiu esta volta a Compostela das estatuas como "un acto de xustiza histórica, de dignidade colectiva, de recuperación de patrimonio".

Estas estatuas "vítimas de espolio" e de "apropiación indebida" formaban parte do Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago e atópanse no pazo de Meirás, residencia de verán do ditador recuperada para o público recentemente.

Así, a rexedora agradeceu o seu traballo a xuristas, representantes de anteriores corporacións e activistas da memoria, entre outros, por lograr esta volta. Convida a "todo o mundo" a acudir ao Museo do Pobo Galego ao que cualifica como "un día de celebración, de festa".

PROCESO

A demanda que no seu día interpuxo o Concello de Santiago contra os netos de Franco polas estatuas de Abraham e Isaac, puña o foco en que foron adquiridas polo Consistorio ao conde de Ximonde o 4 de xuño de 1948 por 60.000 pesetas. En fronte, o Franco sostiñan que, por "tradición oral" da familia eran coñecedores de que Franco comprara as pezas a un particular.

En 2017, aínda baixo o mandato de Martiño Noriega (Compostela Aberta) na Alcaldía de Santiago presentouse a demanda inicial por parte do Consistorio compostelán e o Xulgado de Primeira Instancia número 41 de Madrid deu a razón aos herdeiros do ditador.

Tamén o fixo, anos despois, a Audiencia de Madrid, un paso que tamén recorreu o Concello compostelán, co socialista Xosé Sánchez Bugallo como rexedor, nun contexto marcado polo consenso político e social en Galicia (o BNG protagonizou accións reivindicativas).
 

Ademais, a Xunta declarou no seu día Ben de Interese Cultural (BIC) nove esculturas da desaparecida fachada do Pórtico da Gloria, atribuídas ao Mestre Mateo, entre as que se atopaban as dúas pezas en cuestión.

En todo caso, tras a desestimación inicial do xulgado de primeira instancia, a Audiencia de Madrid introducía un argumento para xustificar a nova desestimación: non vía clara a identificación das esculturas reivindicadas. Entendía que non quedaba o suficientemente acreditado que as estatuas en cuestión fosen as mesmas que están en poder dos herdeiros de Franco en Meirás.
 

No entanto, a sala do Supremo decidiu en xuño de 2025 estimar o recurso do Consistorio compostelán ao considerar que "se produciu un erro patente na valoración da proba", posto que a identificación das estatuas reivindicadas "é clara". "E despréndese sen lugar a dúbida dos documentos achegados e do informe pericial emitido sen posibilidade de dúbida", agregaba o TS.

A sentenza do Supremo subliñaba que a Audiencia baseou a desestimación do recurso de apelación en relación ao fallo inicial "na falta de identificación das estatuas reivindicadas", a pesar de que os demandados "non negaron" de forma expresa "que as estatuas obxecto de compravenda celebrada entre o conde de Ximonde e o Concello en 1948 fosen" as que estaban baixo o seu poder.

A FRACTURA 

Como argumento, o TS constatou que no expediente do Concello de Santiago previo á compra das estatuas ao conde de Ximonde en 1948, o informe do experto que se achega relata que as pezas foron descritas como dúas estatuas sedentes de dous personaxes do Antigo Testamento, do mesmo xeito que na escritura pública.

E agrega que se basea nun artigo publicado no Boletín da Real Academia Galega, de 1933, no que se describe esas estatuas, que se atopaban no Pazo do conde de Ximonde "como dúas estatuas sedentes, con longas barbas, que sosteñen senllas cartelas despregadas e visten o manto e túnica habituais das figuras medievais; e que "unha delas presenta unha fractura", características que coinciden coas esculturas que están no Pazo de Meirás.
 

Así, o TS conclúe que era "claramente errónea" a afirmación de que ningunha das estatuas en litixio presenta a fractura á que se fai referencia no citado artigo e informe porque "o exame das fotografías achegadas como proba documental mostra a primeira ollada que a única de tales estatuas, de todas as extraídas da catedral e atribuídas ao Mestre mateo, que presenta un dano desa natureza é unha das dúas reivindicadas".