'A mesa ferida', o cadro perdido de Frida Kahlo e "achado" en Rianxo que dá título á última novela de Laura Martínez-Belli

Xa estás en pleno proceso de promoción e presentación da obra. Que reaccións estás a atoparche dos lectores?

Como é todo tan recente de momento o que hai é moita expectativa. Aqueles que xa a leron en México están moi contentos porque se están atopando unha historia moi apaixonante de roubos de arte, falsificacións, Guerra Fría, pero tamén cunha Frida Kahlo coa que non se atopou antes, así que vai ben, vai ben. 

O libro ten como protagonistas a Frida Kahlo e Olga Simonova. No caso da artista mesmo nos mergullamos nos seus pensamentos desde o ‘Máis aló’. Que supón un desafío maior: crear un personaxe de cero ou tomar unha figura histórica e darlle unha voz realista? 

Os dous teñen o seu grao de dificultade. Sobre todo no caso de Frida, que é unha figura coñecida da que a xente xa ten unha idea preconcibida. Para min foi un reto maior meterme nesa pel e darlle unha voz. Esa voz do ‘Máis aló’ é unha voz moi persoal e poética. Eu quixen conxugar a voz que utiliza ela nos seus diarios coa prosa, e supuxo todo un reto. Con Olga tes máis liberdade porque é un produto da túa imaxinación, pero a tes que crear e facela tan real como Frida cando é un ser de ficción
 

Para a obra imaxino que tiveches que mergullarche en diversas biografías da autora para ter unha radiografía precisa de Frida. Canto tempo traballo de documentación hai detrás da novela?

Máis ou menos un ano desde que decido que vou escribir a novela de ‘A mesa ferida’. Primeiro póñome a ler, a investigar, saber que a pasado con ese cadro, saber cales son as fontes máis fiables para recorrer a elas porque son moitas as conxecturas sobre esa obra. Unha fonte lévache a outra, pero houbo moito de ler sobre Frida, que afortunadamente, ao ser un personaxe tan coñecido, hai moita biografía, moito ensaio, e pódesche facer unha idea moi concreta do que é ela. 
 

Ao final son uns oito meses, case un ano, armando a trama, definindo cantas voces ía ter a novela, planificando… Eu son unha novelista que planifica moito, non tiro dun fío e póñome a escribir, senón que me gusta telo todo bastante guionizado.

UNHA FRIDA “FAMILIAR, CARIÑOSA…”

E nese traballo de documentación, con que Frida atópasche? Descubriches algo novo que che fixese vela con outros ollos?

Si, cunha Frida moi familiar, moi fraternal, cariñosa. A súa voz, que ma imaxinaba ruda e malfalada, era sumamente tenra. Era iso, pero moi cariñosa, vese nas súas cartas, falando da súa sobriña, Isolda, “a miña nena linda”, “luz do meu corazón”, “o meu muchachita tenra”...unha voz sumamente maternal. Tamén coas cartas que escribiu á súa nai desde Detroit. Era unha persoa preocupada pola súa familia e esa Frida pilloume por sorpresa, porque sempre ma esperei máis liberal, máis desapegada, pero non, era cariñosa e importáballe a súa familia. De aí quizá as súas ganas de ser libre. 

A de Frida Kahlo foi unha vida atribulada e chea de sufrimento, algo que representa nas súas propias obras. Por que cres que nos atrae esta clase de figuras tan atormentadas?

Xustamente porque é xente que baixou aos infernos e soubo seguir vivindo, resistir, e non por estar rodeada de dor afundíase na miseria. Frida é un personaxe resiliente, e iso é o que nos atrae dela. A súa fortaleza e as ganas de gozar, de beber a vida a sorbos grandes. O que ocorre é que a súa pintura, dunha maneira terapéutica se cadra, expuña moito a dor. Confinábao a tea. Sacaba o que tiña dentro, púñao na pintura e ela xa na súa vida podía ser máis relaxada. Ela dicía: “Eu non pinto os meus soños, pinto as miñas realidades”. E a súa realidade era un inferno porque iso de vivir encorsetada, e ven as imagenes dela colgada do pescozo case como unha tortura medieval para endereitarlle as costas. No período da novela, nos seus últimos cinco anos de vida, tivo 17 operacións, e padecía moita dor. Ao final da súa vida era adicta á morfina pola dor de costas. Creo que nos atraen esas figuras capaces de vivir coa enfermidade e seguir irradiando luz desa forma. Esa maneira que ela tiña até de pór flores no pelo para facer máis rechamante a súa presenza cando outros querería pasar desapercibidos.

Falas desa dor física, pero un dos temas centrais da novela é outro tipo de dor como é o da perda, xa non só desde un punto de vista romántico, senón tamén o da perda como trauma, como pode ser un aborto. Que che motivou a explorar algo así?

Xusto quería tratar estas feridas, as que atravesan ás persoas. Ademais, ultimamente falara con moitas mulleres da miña contorna que me contaban que sufriran abortos e mesmo algunhas que deran a luz e o seu bebé morrera ao nacer. Esas historias que me contaban, e que elas levaban en silencio aínda hoxe, parecíanme dunha potencia que me fixeron exporme por que as mulleres non estamos a escribir destes temas ou por que non escríbese máis sobre isto. Hai algunhas que si o están tratando, pero son temas moi femininos que seguimos mascullando en silencio. Por dor, por vergoña ás veces, ou pola forma na que os demais non sabemos como reaccionarán ante estas perdas. 

Son temas que me daban voltas pola cabeza e que se materializaron dunha forma moi gráfica con ‘A mesa ferida’, que me permitiu tocar estes temas dunha forma máis ficcionada, xa sexa a través de Olga ou da propia Frida, que pintaba os seus abortos. Nese momento escandalizaban e a xente non o comprendía. Frida tentaba facer o que eu cos meus libros: visibilizar estes temas. Ao final trátase de visibilizar temas que son dolorosos pero necesarios, porque se non se fala deles as mulleres podemos pensar que nos ocorre só a nós cando nos ocorre a moitas. 

Isto que dis entronca directamente coa reflexión que fai o libro sobre a universalidade da arte e ese poder que ten para conmovernos e espertar paixóns. Ocorre o mesmo coa lectura, non? Que nos conecta a todos dunha forma ou outra con independencia da nosa orixe. É o que persegues cando escribes?

Iso é. Eu sentín que a literatura, aínda que en xeral calquera arte, ten ese poder de facer sentir, experimentar… O binomio escritor lector fascíname. Ti pos unha historia en palabras, pero ata que o lector non vén, lea e aprópialla, esa historia está morta. Ten que vivir no lector. Ocorre coa pintura: o cadro está pintado, pero é o espectador o que ten que interpretalo. É o que lle pasa a Olga, que mira o cadro dunha pintora que non coñece, que está a quilómetros de distancia, pero as dúas conéctanse a través da arte cunha mensaxe encriptado na pintura, de feridas e supervivencia. Todas as artes teñen ese poder.  
 

ESTÁ A RESPOSTA EN RIANXO?

Sobre o paradoiro de ‘A mesa ferida’ hase fabulado moito e existen moitas teorías. Unha delas conecta con Galicia e cun marchante galego que asegura coñecer o paradoiro do orixinal. Podería estar escondido en Galicia un dos maiores enigmas da arte universal?

Fai un intre dicían que sempre hai un galego detrás de todos os misterios! (Risa) Quen sabe? Si é certo que me chamou a atención que fose un marchante galego tan jovencito o que asegurase que é un mexicano o que ten o cadro resgardado nunha adega en Londres. El fai de intermediario e quen sabé, haberá que esperar e ver si é verdade. Pero hai moitas dúbidas respecto diso. 

Os especialistas consultados para escribir esta novela, aseguran que é un cadro falso porque o que mostra o galego está pintado en tea, mentres que o orixinal estaba pintado sobre táboa. Eu vin as imaxes do catálogo de Varsovia, que foi a última vez que se retratou o orixinal, e teño que dicir que coas dúas imaxes comparadas na de Varsovia resulta moitísimo máis fino o trazo, máis bonito, máis estilizado, o rostro de Frida é máis atractivo, que o que apareceu, máis basto…unha vez que comparas as dúas vese a leguas que o que apareceu non é lle orixinal.

E de todas as teorías, cal quere crer Laura Martínez-Belli? 

A que está no libro! A que está en ‘A mesa ferida’! (Risa) Gustoume que ao libro pasoulle o que conto na novela.