Científicas galegas proban que comer poucas calorías e moitas graxas saudables axuda a tratar algúns cancros

A obesidade, considerada actualmente a segunda causa modificable no desenvolvemento de tumores, é un factor de alto risco para distintos tipos de cancro. Ante esta realidade, o grupo de investigación liderado por Ana B. Crujeiras propúxose analizar como unha intervención nutricional enfocada na cetosis podía modificar o funcionamento de xenes implicados en procesos tumorais, tanto en pacientes con obesidade como en cultivos de células tumorais de mama.

O obxectivo central do estudo consistiu en avaliar o efecto da cetosis nutricional sobre a metilación de xenes que están relacionados co desenvolvemento e a progresión dos cancros. Segundo detalla Ana B. Crujeiras, líder do grupo Epigenómica en Endocrinoloxía e Nutrición do IDIS, o traballo permitiu comprobar que a dieta cetogénica induce cambios epigenéticos que poden modular a actividade de xenes crave na aparición e evolución dos tumores.

O traballo, que forma parte da tese doutoral de Paula M. Lorenzo e contou coa participación doutras científicas do grupo, así como do grupo Oncomet do IDIS e de hospitais de Ferrol e Valladolid, enmárcase nun proxecto financiado polo Instituto de Saúde Carlos III, o CIBEROBN e a Xunta de Galicia.

Na primeira fase, pacientes con obesidade seguiron un protocolo de dieta cetogxnica moi baixa en calorías. Durante o período de cetose máxima, coincidente cunha evidente redución de peso, observáronse cambios na metilación do ADN en xenes implicados no cancro. Estes resultados confirmáronse tamén en cultivos celulares de cancro de mama, en particular naqueles de tipo triplo negativo, tratadas tanto con corpos cetónicos como con secretoma de tecido adiposo visceral asociado á obesidade.

 Notablemente, os corpos cetónicos induciron modificacións epixenéticas en dirección oposta ás provocadas por factores derivados da obesidade.

Os cambios epixenéticos observados suxiren que tanto os corpos cetónicos xerados durante a cetose como os produtos do tecido adiposo visceral poden influír no comportamento das células tumorais, modificando potencialmente o seu crecemento a través da regulación da metilación do ADN.

Implicacións clínicas: cara a unha oncoloxía personalizada

O estudo ofrece evidencia molecular sobre como a dieta cetogénica pode influír na epigenética do cancro, apoiando a importancia de personalizar os tratamentos e de considerar a dieta como unha intervención relevante a nivel metabólico e epigenético na loita contra a enfermidade. A propia Ana B. Crujeiras explica que os resultados, obtidos tanto en pacientes como a nivel in vitro, “reforzan o papel potencial da dieta VLCKD como complemento ao tratamento convencional en persoas especialmente susceptibles ao cancro, como quen sofren obesidade”. A investigación apunta ademais a que a perda de peso e a cetosis nutricional poderían estar involucradas na modulación do desenvolvemento tumoral.

A liña de investigación aberta polo equipo do IDIS non só amplía o coñecemento sobre a interacción entre dieta, epixenética e cancro, senón que tamén resalta a necesidade de enfoques transdisciplinares que unan a nutrición, a epixenómica e a oncoloxía. No contexto do medicamento de precisión, a inclusión de intervencións dietéticas personalizadas podería contribuír a deseñar tratamentos máis efectivos e adaptados á bioloxía individual de cada paciente.

Outros puntos de vista e contexto científico

O respaldo ás conclusións do estudo do IDIS vese reflectido nas observacións doutros especialistas e traballos científicos. Por exemplo, en distintas publicacións sinalouse que a dieta cetoxénica xera unha contorna metabólica desfavorable para os tumores e potencia a acción de tratamentos estándar como a quimioterapia e a radioterapia, á vez que protexe ás células sas dos efectos secundarios das terapias citotóxicas.

 Ademais, os corpos cetónicos producidos durante a cetosemostraron propiedades antitumorais e promotoras do sistema inmunolóxico, e a dieta cetoxénica evidenciou beneficios en tumores de mama, colon, pulmón, páncreas, próstata e estómago, entre outros.

Con todo, a comunidade científica coincide en que as intervencións deben ser coidadosamente valoradas para cada tipo de paciente e que a dieta cetogénica, aínda que presenta unha seguridade aceptable no contexto oncolóxico, debe vixiar para evitar complicacións nutricionais ou metabólicas, especialmente en casos de caquexia ou deterioración avanzada por cancro.

Que é unha dieta cetogénica baixa en graxas e moi baixa en calorías (VLCKD)?

A dieta VLCKD corresponde ás siglas en inglés de “Very Low-Calorie Ketogenic Diet” ou, en español, dieta cetoxénica moi baixa en calorías. Trátase dun réxime nutricional que combina dúas características principais: unha inxesta diaria de calorías moi reducida (xeralmente entre 600 e 800 kcal) e unha restrición severa de carbohidratos, mantendo un achegue moderado de proteínas e privilexiando as graxas saudables.

O obxectivo principal desta dieta é inducir ao organismo nun estado metabólico denominado cetosis, no que, debido á escaseza de glicosa proveniente dos hidratos de carbono, o corpo vese forzado a usar as graxas como fonte principal de enerxía, producindo compostos chamados corpos cetónicos. Para iso, a cantidade de carbohidratos adoita limitar a menos de 50 gramos por día, mentres que se priorizan proteínas de alto valor biolóxico e graxas saudables como o aceite de oliva, froitos secos ou aguacate.

Considérase que a VLCKD é unha dieta de uso médico, indicada fundamentalmente en pacientes con obesidade ou síndrome metabólica, baixo supervisión profesional, xa que permite perder grandes cantidades de peso corporal (especialmente masa graxa) sen afectar a masa muscular e cunha redución marcada do apetito e a ansiedade por comer.

A dieta cetoxénica moi baixa en calorías non só probou ser eficaz na obesidade, senón que tamén mostrou beneficios en enfermidades metabólicas como a diabetes tipo II, a síndrome metabólica ou o fígado graxo, e está a ser obxecto de intensa investigación noutras patoloxías, como trastornos neurolóxicos ou mesmo certos tipos de cancro.

O seu impacto vai máis aló da balanza, xa que diversos estudos identificaron que unha VLCKD pode provocar cambios epigenéticos beneficiosos, é dicir, modificacións químicas no ADN que inflúen na función dos xenes e que poden reverter mediante intervencións nutricionais personalizadas.

No entanto, non é unha dieta apta para calquera persoa e a súa realización esixe o control de profesionais da saúde para detectar contraindicacións e previr posibles efectos secundarios, que poden incluír alteracións metabólicas, carencias nutricionais ou problemas cardiovasculares en individuos predispostos