Rodrigo Cortés e a raíz galega de ‘Verbolario’: “Se me preguntan de onde son digo Salamanca; se me preguntan que son digo galego”

Rodrigo Cortés (Pazos Hermos, Ourense, 1973) é director de cine -‘Buried’, ‘Luces Vermellas’ ou ‘O amor no seu lugar’), escritor -‘Os anos extraordinarios’, ‘Si importa o modo en que un home se afunde’, ‘Durmir é de patos’ e ‘Ao tres son as dúas’-, podcaster -‘Aquí hai dragones’ e ‘Todopoderosos’ xunto a Juan Gómez-Jurado, Javier Cansado e Arturo González Campos- e máis cousas que se resiste a desvelar. 


|

Este xoves presentou na Libraría Cronopios de Santiago de Compostela ‘Verbolario’, o seu último libro, nunha xira que o levou por Vigo e que hoxe o terá na Coruña, na Libraría Moito Conto, ás 19 horas.

 

Algúns coñecerá ‘Verbolario’ pola contraportada do ABC ou por Twitter. Detrás desas palabras con definicións que as ispen, está o enxeño deste galego de Salamanca, como se define. Antes de lanzalas ao mundo trabállaas, con pico e pa, e déixaas repousar durante semanas. Unha vez que as ha revisionado as suficientes veces sen corrixilas, manda sete ao diario para que as publique ao longo da semana, mentres outras 70 ou 80 quedan no rabaño, esperando. Así leva xa máis de 2.500 días descifrando o idioma e dándolle ás palabras o significado que de verdade teñen.

 

Galiciapress charlou con Rodrigo Cortés antes da súa presentación en Santiago de Compostela. No papel de escritor, Cortés debulla de onde vén a súa inquietude polas palabras, a influencia de Castelao ou Cunqueiro na súa obra, a súa relación con Galicia, onde naceu, e dun libro que hai xente que xa leva tatuado na pel.

 

FOTO Rodrigo Cortu00e9s 5Marta Calvo
Rodrigo Cortés | Foto: Random House

 

Ao director de cine, podcaster, escritor e mil cousas máis, Rodrigo Cortés, vémolo tal e como é. Ou, polo menos, como se presenta. Quéixase de que o café non é como o pediu. Pero non importa. “Se mo serviron así, por algo será”, di antes de sorber o primeiro grolo. Con amabilidade infinita e enxeño inesgotable, atende á que será a última dunha extensa lista de entrevistas. A última do día, porque a promoción de ‘Verbolario’ non se detén como os peregrinos en Compostela. Admite que está canso. Non é para menos. Antes de Santiago veu Vigo, onde o resplandor das luces obrigoulle a saír á rúa “con lentes de soldador”. Pero está satisfeito e feliz pola acollida, o que lle axuda a, con paciencia e un sorriso, encarar a última quenda de respostas do día. 

 

Pídenme en primeiro lugar que che pregunte que como estás. Hai xente con medo a que cho pregunten pouco.

É certo que fai moito que non mo preguntan! (Risas) Non se que significa iso. Pero estou ben. Ou, como din os clásicos, “ben sen entrar en detalles”. En xeral, non de forma consciente pero si profesional, rehuyo a euforia, pero tamén a depresión. O meu estado adoita ser de calma ou alerta.
 

Pero agora de xira, despois de visitar xa media España, como che vai coas presentacións? Que che estás atopando entre os lectores?

Van moi moi ben. Estou moi contento porque a reacción excede a lóxica. Se ves as listas de libros máis vendidos, xeralmente hai un thriller que se le só, a historia dunha muller no 36 que se namora dun Garda Civil e cunha neta que descobre as súas cartas de amor, libros de autoaxuda… É difícil que aí se coe un dicionario. En realidade é un traballo puramente literario, moi poético en certo sentido, espero que divertido, que elude a solemnidade e a gravidade, e que parece estar fóra de lugar. De modo que a reacción foi tan entusiasta que un só pode estar quieto para non rompelo. Cando algo vai ben o mellor é deixalo estar. 


E o que atopas é que as palabras e as súas definicións rebotan nos lectores de forma distinta e proponlles as súas propias viaxes. ‘Verbolario’ non pecha case nada, senón que xera curtocircuítos para que sexa o lector o que teña que dar unha volta á mazá antes de recuperar o seu curso, polo que comprace moito ver que a bruxaría está a funcionar. 

 

Es salmantino, pero naciches en Galicia por imposición da túa nai. 

Por mandato, máis que imposición.

 

Pero no teu sentido do humor, nos teus textos, na túa forma de ver as cousas…recoñéceseche a parte galega, non? Tes máis de Cunqueiro ou Castelao que de Delibes.

Estou de acordo. Cando me preguntan que de onde son sempre digo que de Salamanca; se me preguntan que son respondo que galego. Teño a dobre nacionalidade. Son un galego de Salamanca. 
 

O meu non foi un nacemento accidental. Non tiña uns pais viaxeiros que lles tocou dar a luz alí. Vivían en Madrid e a miña nai decidiu que ser de Madrid era ser de ningunha parte, de modo que se foi á súa aldea, Pazos Hermos, en Ourense. Só para dar a luz. De forma que no meu DNI pon que son de Pazos Hermos pero por mandato lunar. Iso está no meu sangue.
 

Me dí conta por primeira vez, aínda sendo algo que mamas de moitas formas, nunha clase de lingua, cun profesor que ante un dos textos que escribira dixo que “destacaba o meu malo leite lúcido”. Enseguida caín na conta de que esa era a definición da retranca, que me é moi natural. E é verdade que se pensas en ‘Os anos extraordinarios’ os ecos de Cunqueiro, ou de Castelao, ou Wenceslao Fernández Flórez son máis rastreables que outros. Aínda que tamén hai esa parte castelá, sen dúbida. Pero, non sei por que, hai unha prosa exquisita que é puramente galega e que accede á maxia desde unha naturalidade que se anticipa varios anos ao realismo máxico. 

 

 

Jaime ou Zamora só poderían existir en Galicia.

Si, é así. E con todo, como se di no libro, “Galicia é lonxe”. Que non está. É.

 

E foi con ese profesor de lingua que descubriches o poder das palabras? Cando comezaron a interesarche ou cando empezaches a xogar con elas? 

Desde sempre. Non empeza un día que che cega unha luz e tírache do cabalo camiño de Damasco. Pero desde pequeno mostrábame sensible ás palabras. Retorcíaas con naturalidade, estirábaas, encollíaas, buscaba formas de xerar significados divertidos ou usalas de forma inesperada. Tiña acceso case instintivo ao seu etimología. Non si eran gregas ou latinas, pero si que se me dicían “pordiosero” eu sabía identificar, coma se vísea subliñada en fosforito, que viña de “Por Deus”, e podía ver a un esmoleiro pedindo por Deus. E entendía mellor o termo. 
 

Pero tamén como usalas e cando usalas, en que momento podían ser máis ferintes ou acertadas.

Está claro. Pero non sabes por que é iso. Facíao igual que outro xoga ben coa pelota. Sempre me mostrei sensible ás palabras, á súa musicalidad, ao seu ritmo interno, mesmo á súa calidade percutiva. E usábaas sempre: en clase, cos meus amigos… Botábanme en clase con frecuencia por falar de máis ou contestar de forma inconveniente.
 

E non pode ser que influíse tamén o acceder antes do que correspondía a libros que non encaixaban coa idade que tiñas no momento no que os liches?

Pode. Pero sen esa sensibilidade previa non accedes a eses libros porque non che interesan. É verdade que che facilita a vida ter unha biblioteca tan nutrida como tiñan os meus pais, da que eu extraía volumes de forma moi pouco sistemática. Se lin ‘A Metamorfose’ con nove anos non foi pola fondura da análise humana de Kafka, senón porque un señor se espertaba convertido en escaravello. Iso para min era o máis, a película de serie B perfecta. Pero tamén sacaba da biblioteca do colexio os libros da colección ‘Barco de Vapor’, ‘O pirata Garrapata’, ‘Asterix’ ou ‘Mafalda’.
 

Cando falas das túas influencias no cine citas a Scorsese, a Spielberg, a Kubrick…Pero, e en literatura? En quen se inspira o Rodrigo escritor?

Son moitos. Xa mencionaches algunhas plumas fundamentais. Cunqueiro é fundamental. Pero na miña adolescencia lin sen parar a Stephen King, que foi gañando prestixio co tempo. Talvez porque os que o defendiamos con 14 anos agora somos os que escribimos (risas). Pero podía ler a Verne, ou ter unha época na que lía a Tom Wolff…lecturas moi pouco sistemáticas pero moi omnívoras. 

 

E entre esas lecturas non está ‘Cen anos de soidade’. E con todo ‘Os anos extraordinarios’ ten moito diso. Ou de Borges, ou de Galeano…vénche entón desa faceta galega?

Eu supoño que si. García Márquez, a quen confeso que non lin e converteuse nunha das miñas grandes lagoas, dicía que o realismo máxico inventouno Cunqueiro. Pero ‘Cen anos de soidade’ é unha obra tan influente, tan determinante na literatura universal, aínda que non a liches seguro que che chega filtrada por outras dixestións. Imaxino que sería así. Supoño que o día que a lea, aínda que xa non sei si debería facelo, detectarei rastros que me chegaron doutras maneiras. 


Pero hai outra parte persoal, que é a miña maneira de ver as cousas, de forma moi natural e intuitiva, que non sei si ten que ver con ese sangue galego, pero coa que aterro moito a maxia e atópoa nos termos máis pedestres. É por iso que en ‘Os anos extraordinarios’ se alguén levita farao uns cinco centímetros e non máis. Ou se os coches que se moven co pensamento fóra de Alemaña non funcionarán tan ben, porque á xente custaralle máis pensar. É esa forma de acceder ao máxico desde o tanxible e dotándoo das súas propias regras. 

 

“Unha vez estraguei un pau”. Ler iso desanima a calquera que queira lanzar a escribir. É imbatible. E ‘Verbolario’ está cheo diso. 

(Risas) Si o está. Non lembraba esa frase. ‘Verbolario’ fai iso: detenche. Provoca un tropezón no chanzo e durante dous segundos o fluxo de pensamento se para, porque aí non vale o programa habitual. E entón comeza a encher de significados que non son completamente intelectuais nin racionais. Se ti pensas en como se estraga un pau a túa cabeza empeza a flotar nunha ducia de direccións distintas. Pero se a declaración é unívoca e pecha en si mesma acabouse. É autocontenida e apágase. E interésame moito iso. 
 

WhatsApp Image 2022 11 25 at 12.20.32
'Verbolario' e 'Os anos extraordinarios'

 

‘Verbolario’ é en certa maneira unha volta ás orixes, a ‘Ao tres son as dúas’ e ‘Durmir é de patos’, a esas sentenzas ou microcuentos de dúas liñas. É onde máis cómodo che sentes á hora de escribir, na improvisación e o fugaz? Porque a historia de Jaime Fanjul tamén era iso, o que saíse, aínda que logo pasase por un filtro.

En realidade hai moita elaboración. Pero hai tamén unha tendencia natural á condensación e a tratar de partir de información complexa, e lonxe de desenvolvela en páxinas e páxinas, tratar de codificarla e comprimila, nun puñado de palabras resoantes. Case ao modo da poesía. De modo que cando inxeres esa pílula se descomprime na túa boca e recupera eses aromas e esas resonancias previamente codificadas. Iso interésame moito. 
 

Iso é sucedía nestes libros, que eu nunca diría de sentenzas, senón máis ben de antiaforismos, ou pedradas, ou delirios, porque eluden a inventiva, e eluden a recomendación, e o exemplo, e o determinismo, e a solemnidade. Esa é a razón pola que nunha novela como ‘Os anos extraordinarios’, dalgún modo, cada frase alberga un posible parágrafo, cada parágrafo un posible capítulo, e cada capítulo unha posible novela. 

 

Falaches moitas veces do proceso para crear as definicións e de como as deixas macerando. Pero, como chega ese click? Cando sabes que xa está para saír? Que ten que ter para que a consideres redonda? 

Cando cho parece, pero sobre todo cando cho parece o suficiente número de veces ao longo do tempo. Esa é a diferenza entre algo que che parece gracioso ás 8 da mañá e ás 8 da tarde xa non paréceche tan gracioso e aquilo que relés pasada unha semana e segues crendo que está ben, e pasadas dúas semanas tamén.

 

Por iso nese viveiro de 70-80 palabras que manteño sempre para elixir sete semanais para enviar ao diario as palabras están en distinto nivel de desenvolvemento. Algunhas están completamente acabadas, sen dúbida, pero outras buscan a súa música. Sei o xogo que propoño, se busco o paradoxo, ou a sonoridad, ou a explicación inesperada, pero aínda podo ver as costuras, a estrutura, e teño que conseguir limalas e que se disolva para que a prosa resulte contundente e inevitable. E outras, probablemente xa están acabadas, pero quero que suceda iso, asegurarme de que os meus ollos se pousan sobre elas sen corrixilas e sen tratar de melloralas. Cando iso sucede significa que pasaron todos os controis de calidade e que o sete que envío están en bo estado de forma. 

 

E como inflúen, se o fan, os Todopoderosos na túa escritura? Cambiáronche dalgunha maneira como creador?

De forma consciente non. Non hai unha influencia directa por técnicas. Pero me inflúen tanto na miña vida que seguro que todo é distinto. Porque as miñas conversacións con estes anormais son das miñas experiencias profesionais máis satisfactorias. Son momentos puramente gozosos, nos que o bo rolo que percibes como oínte é real, e no que se producen entre pulla e pulla constantes leccións de xenerosidade. Cando un percibe que o outro está a preparar o chiste, no canto de pisalo colócalle a pelota para que remate, ou se fai o parvo para que poida explicar algo e ao tempo cóntello ao espectador. Todo iso é moi pouco común. 

 

A definición de ‘Faladoiro’ en ‘Verbolario’ é: “Forma de conversación para a que a xordeira supón unha vantaxe”. E iso é o habitual. O formato non ten nada de novo: catro tíos; catro micrófonos. Iso é viejísmo. Pero é habitual a cotenada, o esperar a que o outro fale para dicir algo…todo iso é o que non pasa en ‘Todopoderosos’. 
 

E Twitter? Porque parece que algunhas veces o tomas como un banco de probas…

Non, máis ben era un lugar no que podía practicar segundo que cousas, porque se axustaba moi ben á miña maneira de xogar. Falamos de compresión de información complexa en partículas breves pero resoantes, e no fondo a limitación é sempre un gran estímulo. Se dinche de facer o que queiras nunca sabes que facer. Unha vez dixéronlle a Berlanga si ía volver a facer unha gran película. E dixo: “Sen censura non creo”. Porque a censura che obriga ao pensamento lateral, a buscar as voltas…
 

E os 140 caracteres funcionaban así?

Eran limitadores. Por tanto estimulantes. Había que tratar de facer algo con esas regras. Coma se dinche de non usar a letra ‘E’, que o teu cerebro empeza a funcionar no acto. Por iso sentíame cómodo nese laboratorio literario, que co tempo foi dando lugar a ‘Ao tres son as dúas’ e ‘Durmir é de patos’. Agora xa non o uso tanto así, entre outras cousas porque para iso está ‘Verbolario’, onde envorco iso…pero agora a cambio de remuneración (risas). Agora uso Twitter para facer anuncios, pero non para dicir quen ten a razón ou para quitarsela a alguén. 
 

O libro en si mesmo é un primor. Tería sentido facer ‘Verbolario’ si non fose en formato físico? Porque é a fisicidad a que parece que dota de sentido a un libro así. E ocorre o mesmo co ABC.

Si, estou contigo. Existe a versión dixital, e vanme a matar os do dixital, pero espero que non se venda moito. Espéroo honestamente. ‘Verbolario’ non só é unha homenaxe á palabra, senón que tamén o é ao propio libro como obxecto, como trofeo. Recordo que cando falei co editor, despois de recibir durante anos o ofrecemento para converter ‘Verbolario’ en libro, puxen dúas condicións.

 

A primeira era esperar a ter un corpus suficientemente robusto, non lanzar algo gracioso e enxeñoso de 600 definicións. Cando o proxecto chegou ás 2.500 definicións crin que era un bo momento. E en segundo lugar, este tiña que ser un libro especial. Un libro mequeiro, que lembrase aos vellos dicionarios escolares. Un libro de antes, por dicilo así. Con tapa dura, encadernación holandesa, lombo de tea, é impresión no lombo por calor, ou o golpe seco na portada que fai que un poida velo tamén coas mans, a impresión a dobre tinta que case lembra a un misal, o cordoncito das antigas biblias… Iso convérteo en algo que unha lectora definiu, de forma inmellorable e da que me apropiei, como unha “caixa de música”. De forma que o abres e escoitas como empeza a soar. 
 

Hai quen leva ‘Verbolario’ na pel. É o máis raro que che pasou nunha presentación?

Se non o que máis está no TOP-3, con absoluta seguridade. O primeiro que me saíu foi preguntarlle si era tatuaxe ou calcomanía. E eu díxenlle: “Pero ti comprendes que en sete anos non vas ser a mesma persoa?”. É o que pensas das tatuaxes, que o que llo fai non é o que o vai a levar 30 anos despois. Son seres humanos distintos. Pero a ela víalla segura. Provisionalmente segura, polo menos.

 

 

 

Sospeito que non tes tatuaxes.

Non, non os teño. Pero é unha reflexión que xa tiña con 16 anos. Fai o que queiras, pero nada que non podes desfacer. Eu levei pendentes, e coleta, e trenzas… Pero todos foron erros rectificables (risas). 
 

O libro está tamén cheo de ilustracións. Fálame delas: quen é Raúl Lázaro e como as introduces no libro? Tiñas capacidade de decisión sobre elas?

Tiven unha intervención directa en todo o deseño desde o principio. Iso non significa que o fixo todo. Este libro só é posible porque hai unha chea de xente pondo moito máis amor do que corresponde. Tes á deseñadora, que é Nora Grosse, que fai unha primeira proposta que é marabillosa. Falas de todos os aspectos, e unha das cousas que pedín é que tivese gravados decimonónicos, case a modo de aguafuertes, moi apegados mesmo a esa tradición botánica á hora de definir criaturas que non sempre son amables.

 

Por exemplo na portada vez plantas. Pero están enjauladas, que poderían ser perigosas. Unha forma de lembrar que poden ter espiñas. Raúl Lázaro o que fixo foi tomar determinadas ilustracións, aguafuertes e gravados, e case ao modo de Terry Gilliam empezou a animalas e a facelas contemporáneas, e a enredar con elas. E o resultado chega moito máis lonxe que nos meus mellores soños. 
 

Onte descubrín que ‘Verbolario’ tamén pode ofender. Calibrabas que podía haber definicións para ofendiditos? Como os manexas, si é que os manexas?

Cóntame o teu exemplo. 

 

Foi coa definición de ‘Bisexualidad’.

A ver. (Busca no libro) “Bisexualidad, f. Indecisión afectiva”. Moi ben. Sabes que pasa? Que ten graza.

 

Logo les “Walkie-talkie, m. Agasallo inquietante para o fillo único” e enténdelo mellor. 

Cando dis “Indecisión afectiva” leva a unha viaxe cerebral, que é xusto o que buscas. Hai definicións que son excluíntes entre si, ou contraditorias entre si. Non é un catálogo de verdades persoais. Buscas viaxes. E convén aclarar que non é a María Moliner, senón que é un dicionario satírico. E a sátira funciona así, non por literalidad e tampouco por opinión. 

 

Pero ocorre dúas cousas coa ofensa. Que non hai forma de controlar quen ofende a quen ou que che ofende a ti. E que hai que aceptar que, no mesmo instante no que che levantas pola mañá, xa defraudas a alguén. Partimos diso. A miña experiencia xeral é que podes dicir o que queiras sempre que non fales de profesións ou do pobo de alguén. 

 

Aos xornalistas fainos graza a definición que fas de nós.

Estades máis afeitos recibir, como os políticos. 
 

En ‘Verbolario’ admites que non sabes nada de viño. Que se lle dá mal a Rodrigo Cortés? A que podemos agarrarnos os mortais?

Non sei bailar. O truco para que pareza que fas moitas cousas ben é non facer en público as cousas que fas mal. Así, as cousas que si me ves facer, ves que as fago máis ou menos ben. 
 

Regalarás algún día ‘O dicionario do diaño’ que che regalou Isabel?

A alguén? De ningunha maneira! Ela cometeu un erro que eu non cometerei. Eu si sei o que teño entre mans. Talvez no meu leito de morte, podería dicirlle ao meu fillo: “Este libro leva comigo 40 anos. Véndocho”. 

 

WhatsApp Image 2022 11 24 at 17.58.46 (1)
Momento da entrevista con Rodrigo Cortés 

 

Preguntarancho en cada presentación, pero é obrigatorio: Que definición tería Galicia en ‘Verbolario’? 

Pero eu non son Moncho Borrajo! Non podo coller tres palabras e facer un bolero. Non vale, non funciona así. Voume a casa, sinto, hai pico e pa, unha primeira intuición, traballas o escintileo, dáslle forma…e despois de catro semanas en barbecho aprobas a palabra e as lanzas. Facelo doutra forma sería un espectáculo circense que contradiría toda a entrevista. 


Doutra banda, a definición de ‘Verbolario’ de ‘Titular’ é “Resumo dunha entrevista que a entrevista desmente”.


 

Sen comentarios

Escribe o teu comentario




He leído y acepto la política de privacidad

No está permitido verter comentarios contrarios a la ley o injuriantes. Nos reservamos el derecho a eliminar los comentarios que consideremos fuera de tema.

Galiciapress
Praza da Quintana, 3; 15704 Santiago de Compostela
Tlf (34)678803735

redaccion@galiciapress.es o direccion@galiciapress.es
RESERVADOS TODOS OS DEREITOS. EDITADO POR POMBA PRESS,S.L.
Aviso legal - Política de Cookies - Política de Privacidade - Configuración de cookies - Consello editorial - Publicidade
Powered by Bigpress
CLABE