Non é a educación do século XXI (aínda)

A realidade que vai emerxer tras a pandemia non vai ser a mesma que existía antes, non fai falta ser unha lumbrera para darse conta. No campo da educación, isto vai supoñer con seguridade que unha gran parte das prácticas dixitais improvisadas para salvar a situación xerada polo confinamento van converter en habituais, non só ao longo das fases da desescalada, senón no horizonte da denominada “nova normalidade”, onde o traballo e o estudo en remoto van cobrar un protagonismo sen precedentes no mundo pre-COVID-19.

As redes e os medios dixitais han resultado cruciais nun momento de emerxencia como o que vivimos, permitindo que os docentes manteñan o contacto co seu alumnado, e, na medida en que foi posible, avancen no ensino dos contidos académicos do curso, un curso que na maior parte dos niveis educativos finalizará sen a reapertura dos centros. Neste escenario, pode haber quen pense que esta crise sanitaria está a proporcionar á educación o empuxón final que necesitaba para innovar os seus procesos e dar o alto á era dixital. Pero é unha versión en exceso simplista da cuestión.

O erro de partida é que frecuentemente se asocia a innovación co mero traslado sen máis dos formatos físicos ao medio dixital: as clases presenciais transfórmanse en videoconferencias, os libros preséntanse en versión web, e as titorías convértense en vídeos de Youtube. E, con todo o que implica de avance, non é isto: a educación da era dixital necesita desenvolver os seus propios formatos, metodoloxías e procesos.

En principio, a tecnoloxía por si soa non pode cambiar os procesos de ensino e de aprendizaxe. Independentemente do dispositivo utilizado ou da ferramenta informática seleccionada para ensinar, trátase de elementos que deberán articularse adecuadamente cos propósitos educativos nos que son despregados, e coa modalidade de ensino.

A pedagoxía que emerxa nun mundo dixital non pode ser unha copia do ensino de toda a vida. A novo paradigma ou ecosistema educativo debe poder desafiar as fronteiras do espazo e do tempo escolar incorporando espazos virtuais de intercambio de contidos, que, dalgunha forma rompan a unidade de espacial e temporal da clase tradicional. Ademais, estes espazos dixitais deben ser capaces de construír novos vínculos entre os axentes da comunidade educativa: centros, docentes, o alumnado e as familias.

Dentro deste esquema, o mestre será agora autor e curador dos seus propios materiais didácticos, achegando valor con eles ao contexto de aprendizaxe ao que van destinados, e á vez resulta empoderado no seu rol de docente. Así mesmo, convértese nun aprendiz permanente e mesmo desenvolve estratexias de narración do seu propio proceso de construción didáctica, compartíndoo e intercambiándoo con outros docentes. Por último, a docencia do século XXI terá que incorporar novas linguaxes acordes co medio dixital, e desafiar aos estudantes para que desenvolvan formas de lectura nun contexto de literacidad electrónica, entendendo por literacidad o conxunto de competencias que fan hábil a unha persoa para recibir e analizar información en determinado contexto por medio da lectura, e poder transformala en coñecemento posteriormente para ser consignado grazas á escritura.