O devir da Atención Primaria

A Atención Primaria naceu ao redor dos anos 80, tempos de cambios e de esperanza. Unha poboación nova e con moitos nenos, que tiña uns problemas de saúde máis ben agudos e moi diferente da actual, máis envellecida e con problemas de saúde que se inclinan cara á cronicidad. A Atención Primaria chegaba para ser fonte de educación sanitaria da poboación, co foco na promoción da saúde e a prevención da enfermidade, a máis diso atender os problemas agudos e crónicos de toda a xente, ao longo da súa vida, en todos os momentos, de forma continua, continuada, lonxitudinal, integral, integrada e accesible. levaría a cabo de maneira programada á demanda, e tamén estaría para as urxencias. Empezamos moi forte.
 

Co correr dos anos, o investimento tanto en recursos materiais como humanos minguou. Cada vez menos médicas e menos enfermeiras, o que ocasionou unha atención cada vez máis insuficiente. Ademais, as características da poboación tamén cambiaron. Agora facemos fronte a unha poboación moi envellecida, que moitas veces precisa coidados a domicilio, e cun aumento considerable da cronicidad. Estes pacientes precisan un seguimento da súa patoloxía, citas programadas para control do seu estado de saúde. Hoxe en día a atención que se presta á cidadanía é mera supervivencia. Case todas as citas son a demanda, para atender procesos agudos ou trámites burocráticos. Os tempos de espera son interminables. Os profesionais están saturados. O descontento crece entre a cidadanía. A Covid-19 foi a pinga que colmou un vaso que xa estaba a rebordar. Con ela paralizouse a atención ás persoas con enfermidades crónicas e a promoción da saúde, para dar paso a unha atención meramente de urxencia, defensiva e sen planificación.

Para facer fronte a esta situación, o Goberno da Xunta, a través da Consellería de Sanidade e o SERGAS, está a tomar medidas desesperadas e improvisadas, que son meros parches para un barco que fai augas. Por exemplo, para tratar de reactivar a atención domiciliaria, creou os Equipos de Soporte á Atención Domiciliaria, fondos europeos mediante. Son equipos de enfermeiras que se supón que veñen para valorar á poboación rural que precisa atención no domicilio e que non se lles proporciona desde o seu centro de saúde. A atención domiciliaria está dentro da Carteira de Servizos dos profesionais dos centros de saúde, co cal, non sentiu ningún que o seu peso o leven profesionais que non sexan os de referencia. É un atentado contra a continuidade e a longitudinalidad dos coidados. Para maior mágoa, estes equipos realmente só fan unha valoración inicial do paciente inmobilizado e despois devólvenos á súa enfermeira, por conseguinte tampouco están a resolver o problema da falta de medios para atender correctamente á xente que precisa que se vaia ao domicilio.
 

Outro exemplo sería o novo plan de intensificación da atención á cronicidad. Un plan que se vai a levar a cabo á conta das horas extras dos profesionais de Medicamento e Enfermaría. Proponse que, de maneira proactiva, os profesionais citen aos pacientes con patoloxías crónicas que levan tempo sen facer control para volver a recaptarlos. Como medida extraordinaria e limitada no tempo podería pasar. Pero a realidade é que non vai funcionar. Os profesionais que van captar a estes pacientes complexos que non están en seguimento, non van ser necesariamente os seus profesionais de referencia, que son os profesionais que coñecen ao paciente e cos que sente cómodo e nos que confía. Por tanto, outra forma máis de perder a longitudinalidad da atención e, aínda por riba, gastar un lote de diñeiro que farán que deica pouco tempo o sistema sanitario deixe de ser eficiente e sostible.
 

Non podemos de deixar de mencionar o XIDE, o sistema de Xestion Integral da Demanda, que se vendeu como unha maneira de clasificar as demandas dos pacientes para que os atenda o profesional que mellor se adapte ás súas necesidades. Este proxecto tiña como obxectivos potenciar o traballo en equipo, unha mellor distribución da carga de traballo dos profesionais e dar solucións áxiles aos enfermos. Naceu para morrer. O sistema está a implantarse nos centros a medio gas, porque, entre outras cousas, unha parte tan importante como a Xestión da Demanda por Enfermaría está sen desenvolver. Está a implantarse un sistema inconcluso que enlentece e satura máis aos profesionais. Deste xeito, a saturación das axendas está lonxe de resolver.
 

Tamén se fala dos Plans de Saúde Locais, concibidos como unha maneira de recuperar o traballo na Comunidade, levados a cabo por unha empresa externa (paga por todos nós) e que se están empezando a implantar nalgúns centros de saúde. Coincidimos en que o traballo comunitario é moi importante, pero se os profesionais non dan saído da súa consulta porque as súas axendas son infinitas e a demanda inabarcable, é unha utopía pensar que se van a poder desenvolver. Os equipos dos centros téñense que reforzar con profesionais sanitarios cualificados. Enfermeiras e médicas especialistas en familiar e comunitaria para empezar, e complementalo con outros profesionais da saúde que tamén son necesarios. O número de enfermeiras por paciente en Galicia é dos máis baixos de España. Temos equipos de Atención Primaria que atenden cotas de 1500 persoas, mentres que a recomendación de AGEFEC sería de entre 750-1250 pacientes segundo complexidade e dispersión xeográfica.

Por outra banda, a maioría dos centros de saúde galegos precisan reformas e mellorar a súa accesibilidade. Moitas veces invístese o orzamento en aparellos tecnolóxicos, que tamén son necesarios, pero se esquecen do básico, que é mellorar os espazos. Está claro que a situación é crítica, pero estas solucións improvisadas e ineficaces non van resolver o problema. Para poder manter a calidade da atención á cidadanía é preciso un cambio de paradigma e volver pór ao paciente no centro do sistema. Un sistema baseado nunha verdadeira atención multidisciplinar, na que se distribúa mellor o traballo, se apostar pola promoción da saúde e a educación da comunidade en prol dunha mellor calidade de vida que diminúa as visitas ao centro de saúde. Unha Atención Primaria que aproveite os recursos ao seu alcance e non desperdícieos, como se está facendo agora coas enfermeiras de familia, que no canto de contratalas para traballar nos centros de saúde, están a obrigalas a aceptar contratos noutros servizos nos que non son especialistas ou a emigrar para poder traballar no seu ámbito, coa conseguinte perda do investimento feito nestas profesionais, cuxa formación custa 60.000 € por cabeza.
 

O sistema sanitario é sostible e é eficiente, só precisa que os gobernantes distribúan mellor os recursos, pensando na cidadanía e nos profesionais e non en gañar as eleccións.