Entre birlos, bólas e Son Goku, Galicia discute sobre como defender unha lingua en claro retroceso

Máis de cincuenta organizacións sociais e os dous partidos políticos da oposición parlamentaria —BNG e PSdeG— apoian a mobilización convocada por Queremos Galego. Mentres tanto, o PPdeG acusa aos convocantes de "politizar" o debate e defende o "diálogo institucional" como alternativa ás protestas nas rúas.

Ambos bandos recorreron á iconografía da mítica seria de manga As Bólas de Dragón para promocionar o seu punto de vista.  A protesta terá a lema Lingua vital xa!, unha chiscadela á icónica serie e que simboliza a urxencia de actuar canto antes.

O PP contrataca cun vídeo en redes sociais onde a deputada Elena Candia cuestionar a postura dos partidos da oposición argumentando que presentan sete 'bólas', mentiras en galego. Este recurso audiovisual, que con retranca tenta resaltar contradicións na defensa do idioma, busca prender o debate sobre si a protesta responde a intereses políticos ou a unha auténtica urxencia cultural. 

Para o PP, Queremos Galego é un satélite do BNG, adxectivo que a miúdo colga aos movementos sociais críticos, por exemplo, Ulloa Viva, a convocante da última gran manifestación na historia do país, a de Altri. Este é o vídeo dos conservadores:

Xullo Torrado (PSdeG) lembrou que o PP suprimiu en 2012 o programa infantil Xabarín Club, emblema do galego na televisión autonómica. "Agora usan debuxos xaponeses para baleirar de contido as políticas lingüísticas", ironizou.  

Os datos da propia Xunta constatan o forte retroceso do galego

Máis aló da pelexa partidaria, é evidente que a protesta de Queremos Galego chega nun momento especialmente difícil para a lingua propia. O ano pasado os datos do IGE confirmaron os problemas, ao mostrar por vez primeira na historia que en Galicia se fala máis castelán que galego.

A raíz do retroceso está entre as xeracións mozas. Estudos recentes revelan que só o 44% dos menores de 15 anos fala galego, fronte ao 80% en 1991. Pola contra, os mozos monolingues só en castelán son cada vez máis. En 2003 roldaban o 25% e en 2023 eran xa case o 45%.

O galego é falado principalmente por persoas maiores. Entre os mozos, o uso cae drasticamente. Isto está influído pola redución de horas de ensino en galego nas escolas (dun mínimo do 50% establecido durante o bipartito a un máximo do 33% fixado polo PPdeG en 2009). 

A de 2009 foi unha redución moi polémica imposta polo Decreto do Plurilingüismo que lanzou o PP de Alberto Nuñez Feijóo en canto chegou ao poder, argumentando a suposta imposición do galego que enarboraban colectivos antinormalizadores como Galicia Bilingüe. Os datos do IGE mostran que o castelán xoga con lixeira vantaxe nas aulas. 

A posible reforma do vixente pero vello Plan de Normalización, aprobado no seu día por unanimidade durante a era Fraga, é unha das medidas que lanzou o PPdeG para paliar a polémica ante o evidente retroceso da lingua do país. 

A pesar de elixir a unha figura non partidista para conducir ese debate, o catedrático e académico Manuel González, o diálogo non está a ser fácil. Por exemplo, o BNG acusa ao PPdeG de impulsar un "discurso de criminalización" e de excluír a técnicos en normalización lingüística das negociacións do novo pacto autonómico.

No outro extremo, o PPdeG, cuxo portavoz Alberto Pazos confirmou que non asistirá, defende o "diálogo fronte ao ruído". Os conservadores insisten en que a protesta está instrumentalizada polo BNG e alegan que a maioría das familias galegas está a favor da cantidade de galego nas aulas. Uns datos que saca dunha enquisa excepcional, que a Xunta adxudicou ad hoc a Sondaxe, a empresa demoscópica de La Voz de Galicia.

Euskadi é a única autonomía onde a lingua propia avanza, aínda que segue sendo minoritaria

Mentres Galicia debate o seu modelo lingüístico e educativo, outras comunidades autónomas ofrecen exemplos contraditorios. 

En Cataluña, o 94% dos alumnos estudan en catalán. Con todo, a lingua catalá está a perder falantes. Non o fai en favor do español, senón que aumenta a poboación bilingüe. O retroceso do catalán atribúese a factores como a inmigración (1,5 millóns de persoas en Cataluña nas últimas dúas décadas non falan catalán de entrada) e a globalización, que favorecen o castelán en tecnoloxía e medios. Tendencias castelanizantes que tamén sucenden en Galicia, que nos últimos anos está a recibir unha cantidade notable de inmigrantes e retornados de orixe suramericana.

No País Vasco, a maioría dos menores están escolarizados nun sistema de inmersión lingüística na lingua propia -modelo que rexeita de plano o PP- . Aínda que aumentou moito o prestixio e o uso da lingua, a súa utilización segue sendo minoritaria. 

Con todo, a apostapolo ensino en vasco está a dar resultados. Ao contrario que o catalán e o galego, o vasco gañou falantes nos últimos anos. Especialmente entre os mozos de 10 a 19 anos, onde  o 19% d domínano ben. Segundo datos de 2023, o 40% da poboación de Euskadi ten o vasco como lingua principal, cun uso notablemente maior entre fillos (72,4%) que con pais (33%). Tendencia demográfica oposta á galega, polo tanto. 

En comparación, a limitación do ensino en galego desde 2009 contrasta coa fortaleza do modelo de inmersión en vasco e catalán, aínda que este último non serviu para deter o avance do castelán e ademais enfróntase a moi serios desafíos legais, como a sentenza do 25% obrigatorio de horas en castelán en Cataluña.

En definitiva, ás portas dunha protesta que promete volver encher Santiago con berros de "Queremos Galego!", os principais partidos seguen sen pór de acordo sobre como promocionar a lingua propia, promoción na que, en teoría, todos defenden. Unha pena, pois os datos non enganan. Galicia xógase máis que palabras, xógase a capacidade do seu idioma de sobrevivir neste hiperglobalizado século XXI.