Antonio Figueras: "É importante que se valore a ciencia que se fai na periferia"

Antonio Figueras, coa a camiseta da selección.

O profesor de investigación do CSIC, membro do grupo Inmunoloxía e Xenómica e director do Instituto de Investigacións Mariñas de Vigo, Antonio Figueras Huerta, foi incluído na Selección Española da Ciencia 2017.

Trátase dunha iniciativa do CSIC e a Revista Quo que elixiu nesta ocasión a tres mulleres e dez homes dos máis diversos campos da investigación científica.

Actualmente, o labor do profesor vigués céntrase no coñecemento sobre a resposta inmune de peixes e moluscos fronte a patóxenos. Pero, falamos con el para coñecer a radiografía do mundo da investigación en España feita desde dentro.

- En que consiste esta selección española?

É un recoñecemento ás distintas disciplinas, que para min ten implicacións importantes. A primeira é que se visibilice a ciencia. Aínda que hai quen o critique, paréceme positivo asociar a selección de investigadores coa selección de fútbol, como unha maneira de chamar a atención da xente e dos nenos que no futuro se teñen que incorporar á investigación, porque axuda a que a vida da xente mellore.

E por outra banda, é importante que se valore a ciencia que se fai na periferia. Aínda que os investigadores pertencemos a unha comunidade internacional, son de Vigo e traballo en Vigo. E este recoñecemento serve para reivindicar que en Galicia e outras zonas que non recibimos gran investimento facemos moi boa ciencia.

- Dificulta unha posible colaboración o feito de que a selección incorpore xente de moi distintas disciplinas?

Que va. Entre os seleccionados vin un físico traballando en SIDA que empregaba un chip para diagnosticar a presenza do virus á semana de declararse a infección. E iso non o fai un físico só, senón traballando con médicos, biólogos e demais.

E tamén nós cooperamos con médicos, informáticos, etc. É dicir, a ciencia de Ramón y Cajal, que era un xenio e estaba el só, hai tempo que desapareceu. Agora mesmo é transversal, multidisciplinar e cada vez apóiase máis na interacción con outros campos.

O exemplo da selección como equipo é moi bo. Cada un xoga nun posto e interactúa para o obxectivo final de resolver un problema e dar unha solución.

- En canto ao financiamento, nótase a anunciada saída da crise?

A crise económica fixo que baixase o investimento en investigación, pero diñeiro hai. Trátase de xestionalo con outras prioridades.

Falar de pasar da sociedade do ladrillo á do coñecemento non é de agora, pero xa que parece que a situación vai a mellor, por que non cambiamos o sistema e tentamos conseguir estabilidade orzamentaria durante máis tempo que un ciclo de goberno?

É que necesitamos que os compromisos sexan estables, a 10 ou 15 anos, sen depender dos ciclos electorais. Por exemplo, o tema de Cataluña fai que os Orzamentos Xerais de o Estado se prorroguen e iso significa que non vai haber cambios. Se había algunha mellora, que seguro que a había, porque nolo trasladaron así, quedan en suspenso ata que se aproben.

- E o investimento privado?

Tamén hai que favorecelo. En Estados Unidos existe porque as fundacións e as empresas obteñen beneficios fiscais. Se non se ven beneficiadas, é un acto de xenerosidade.

E a pesar diso hai. Ten que aumentar, pero para iso necesítase arbitrar ferramentas que fagan atractivo ese investimento privado na ciencia.

A ciencia é importante para que este país marche ou non? Se dicimos que si, hai que darlle visibilidade nos medios de comunicación, escolas e sociedade.

Así que esta iniciativa é algo que agradecer. A selección serve de anzol para que alguén se fixe máis. É a semente que hai que facer para que realmente o investimento se manteña e creza, tanto a pública como a privada.

-Nesa divulgación tamén fallamos os medios?

Nos medios cada vez estanse facendo máis cousas. Basta con botar a vista atrás dez anos para comprobar as seccións de ciencia. O cambio foi cuantitativo e cualitativo.

Eu teño un blogue (Ciencia mariña e outros asuntos) que empecei en 2007 e garanto que le máis xente o blogue que os meus traballos de investigación. Hai interese pola ciencia.

Aínda que dalgunha forma nos centramos no ser humano, cando o resto da contorna repercute no benestar e a saúde. Porque a ciencia non é só biomedicina, senón tamén o humilde mexillón, o millo e a vide ou a desertificación.

- Está a funcionar a transferencia do coñecemento ás aplicacións prácticas?

Está a funcionar, pero hai que ter en conta que isto non é un sprint, senón máis ben un campo a través, con obstáculos. Por exemplo, que a linguaxe que fala un empresario e a que fala un científico necesita un tradutor, alguén que controle os dous mundos, e iso en España hai pouco.

Sucede poucas veces que un equipo de investigación ten moi avanzado un prototipo que pode dar practicamente a unha empresa para que o explote. Que uns resultados cheguen ao mercado pode levar 15 anos, e non pasa nada.

Hai transferencia, paténtase en España, pero as necesidades do empresario son unhas e as ideas do científico son outras. Probablemente estean conectadas, pero eses nexos de unión non se poden facer facilmente sen un tradutor.

- Que investigacións están a darlles mellores resultados?

Estamos moi centrados na parte de resposta ás enfermidades por parte do sistema inmune innato, non dos anticorpos. Iso é común a todos os seres vivos e cremos que aí está moito do que nos pode axudar a previr e loitar contra enfermidades, non soamente dos organismos mariños, senón tamén no ser humano.

Primeiro hai que coñecelo moi ben e logo saber que é o que o modula ou o lanza para poder responder de forma eficaz ante calquera organismo que poida causar enfermidades.

Por exemplo, no mexillón atopamos algunhas moléculas, péptidos, que teñen funcións do máis diverso contra outros microorganismos e mesmo contra herpes e virus humanos.

Nun humilde mexillón pódense atopar elementos que poden servir para moitas enfermidades, non soamente para as súas, senón tamén para o ser humano.