400.000 mulleres sufriron risco de violencia machista na última década

Un total de 415.116 mulleres vítimas maltratadas por homes cos que mantiñan unha relación de parella estiveron monitoradas polas forzas policiais a través do sistema de seguimento VIOGEN desde que esta ferramenta comezou a funcionar hai unha década como parte do despregamento da Lei de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero, norma que agora se busca reimpulsar cun pacto de Estado.

En concreto, este sistema nado en xullo de 2007 para aglutinar ás diferentes institucións públicas e integrar toda a información de interese necesaria sobre as vítimas, viu neste tempo 446.646 casos que afectan ás mencionadas 415.116 vítimas e ao peche de febreiro, 52.060 deles estaban activos: 19.388 eran de risco baixo, 4.156 de risco medio, 183 de risco alto e dez casos de perigo extremo.

15 DENUNCIAS CADA HORA

En canto ás denuncias, cando se cumpren 10 anos de especialización xudicial cóntanse máis de 1,3 millóns en toda España, é dicir, unhas 15 cada hora, e a tendencia é á alza, pois o ano pasado alcanzaron a cifra máis alta da década, 142.893. Con todo, persisten tres realidades nestes case dous lustros: de media, menos do 1% das denuncias son presentadas por familiares e amigos desas mulleres, hai un 12% delas que dando o paso, optan despois por non declarar contra o agresor e aínda hai "moita impunidade".

Sobre este asunto, a presidenta do Observatorio de Violencia Doméstica e de Xénero do CGPJ, Ángeles Carmona considera que debe ser unha prioridade, porque "hai moitos delitos, como un 80%, que nunca se denunciarán". O experto e primeiro delegado do Goberno para a Violencia de Xénero que tivo España, Miguel Lorente, pon cifras: 600.000 mulleres padecen malos tratos en España (macroenquisa CIS), pero denúncianse menos de 200.000 casos ao ano e condénanse ao redor de 20.000. "Iso é impunidade", asegura.

FALLOS DO SISTEMA: ASASINATOS CON DENUNCIA

Súmase outra variable: se de media nestes 10 anos, un 26% das 617 mulleres asasinadas presentaran denuncias previas por malos tratos, en 2016 a taxa escalou por encima do 36%, casos nos que segundo a Fiscal de Sala Especial para a Violencia de Xénero, Pilar Martín Nájera, hai "un fallo do sistema", que non puxo as medidas de protección adecuadas. Lorente pon como exemplo as pulseiras de localización de maltratadores, que tamén cumpren agora 10 anos. O Goberno comprou 3.000 unidades, pero o ano que máis dispositivos estiveron activos, 2016, funcionaron 800.

En canto á parte preventiva, de educación e sensibilización da sociedade, que Lorente considera "deficitaria", a deputada socialista Ángeles Álvarez sinala como abandonada polo Goberno e Ángeles Carmona considera vital fronte ao "problema estrutural do machismo", a ex secretaria de Estado de Servizos Sociais e Igualdade Susana Camareiro di que "quizá debería involucrarse máis a sociedade", en especial para abordar a situación dos adolescentes.

PACTO DE ESTADO CONTRA A VIOLENCIA MACHISTA

Todos estes asuntos están agora baixo a lupa dos grupos parlamentarios que, organizados nunha subcomisión no Congreso e un Relatorio no Senado, estudan a fondo a aplicación da Lei Integral para elevar propostas de mellora e revitalizala en forma de Pacto de Estado. Para Lorente, "o auténtico Pacto de Estado foi aprobar a lei por unanimidade" e agora o necesario sería "un Pacto contra o machismo" e "vontade política" para seguir desenvolvendo a lexislación.

En todo caso, hai acordo na necesidade de chegar a un novo pacto en forma de folla de ruta, con algunhas reformas que serán de "trazo fino" --en palabras de Álvarez--, como o modelo dos contratos bonificados ou a revisión do proceso da vítima tras denunciar; e outras que serán máis de fondo, como o alcance penal do concepto de violencia de xénero. De feito, este tamén evolucionou na última década e non sen debate.

QUE É E QUE NON É VIOLENCIA DE XÉNERO?

A lei, aprobada por unanimidade en 2004, define violencia de xénero como aquela que comete o home sobre a muller coa que mantén ou mantivo unha relación de parella. Entendeuse que era a realidade máis perentoria naquel momento en España por estendida, por normalizada e, sobre todo, por silenciada. Dado que se trataba dunha tipoloxía delituosa con características propias e diferenciadas, a aposta foi sacala dos fogares para converter en delito público o que ata entón era visto como un problema de parella.

Con todo, o Grupo Popular, que entón estaba na oposición, reclamou que os fillos menores de idade das vítimas de violencia de xénero fosen incluídos como vítimas. A proposta non prosperou ao ser rexeitada polo PSOE ao crer que se desvirtuaría o concepto. En 2015, co PP no Goberno, modificouse a Lei para incluír a estes nenos na definición, que xa se recollen nas estatísticas, así como os orfos.

Incorporados os menores, o debate está en sumar ou non ás mulleres vítimas do machismo violento fóra do ámbito da parella. España, ao asinar a Convención sobre a eliminación da discriminación contra a muller, comprometeuse a incluír como violencia de xénero formas agora exentas (agresións sexuais, mutilación xenital) e aínda que existe en todos os grupos a disposición de acatalo, non hai aínda consenso sobre como facelo.

As alternativas pasan por incluír estas formas de violencia na Lei para estender a mesma protección e dereitos a todas esas vítimas ou redactar leis específicas, teses que sosteñen, por exemplo, a ex delegada do Goberno para Violencia de Xénero, Blanca Hernández; para a loita contra a trata. A resposta chegará a mediados de ano, cando vencidos os prazos de ambos os órganos parlamentarios, eleven as súas propostas ao Executivo, que se comprometeu xa a acatar o Pacto que emane das Cámaras.

"SALVAMOS A MOITAS MULLERES"

Namentres, e coa perspectiva do "moito" que queda por facer, os expertos fan un balance positivo desta década na que se mantiveron en aumento as chamadas ao 016, cunhas 654.086 chamadas e récord de 85.318 en 2016; e as usuarias do servizo ATEMPRO chegaron igualmente a un récord de 11.491 en 2016. Producíronse melloras, segundo as dúas únicas grandes enquisas respecto diso realizadas polo CIS: Se en 2011 eran o 72,5% as mulleres que deixaran atrás a violencia de xénero, en 2015 eran o 77,6%.

"Unha cousa que temos que facer e non facemos é contar o número de mulleres que salvamos, que son moitas", afirma Álvarez. "Investiuse moito, puxéronse en marcha moitos mecanismos, modificouse a lexislación, pero o problema é que se coñeza e chegue", engade Camareiro.