Os estreitos límites da innovación actual

Hai quen pensa que o carácter pouco transcendente da innovación actual impedirá o despegamento dun novo modelo produtivo, como os que coñeceron épocas pasadas. O profesor Robert J. Gordon da Northwestern University é un dos defensores desta visión desesperanzadora. Expuxo as súas teorías en diversos artigos e nun libro, The American Standard of Living Since the Civil War (Princeton University Press).

A súa tese é tan simple como contundente: a pesar da aparentemente elevada taxa de innovación que estamos a experimentar na actualidade, esta non vai producir un novo modelo de crecemento económico que dure décadas e décadas. Os efectos da revolución dixital xa tiveron lugar e deixámolos atrás.

Gordon razoa que o modelo económico de crecemento que coñeceu o século XX xestouse ao redor de inventos e descubrimentos que teñen lugar entre 1875 e 1900. Trátase de achegas como a lámpada eléctrica (1879) e o xerador eléctrico (1882) de Edison ou o primeiro motor de combustión interna de Karl Benz (1879), por citar uns poucos.

A revolución que trouxeron consigo estes enxeños é espectacular e marca unha diferenza abismal entre a vida no século XIX e no XX: luz eléctrica nas rúas e nas casas, auga corrente nos fogares, novos tipos de transporte (automóbil, avión), mellora cualitativa dos sistemas de transporte existentes, automatización nas fábricas...

Tras a Segunda Guerra Mundial prodúcese outro salto importante nas sociedades avanzadas cando moitos dos desenvolvementos tecnolóxicos realizados con fins bélicos se trasladan ao sector civil: o motor a reacción, a enerxía nuclear ou os materiais sintéticos, entre outros. É un modelo que dura de 1945 ata principios da década dos setenta, cando empeza a mostrar síntomas de esgotamento.

A xuízo de Robert Gordon a revolución dixital comeza nos anos setenta, cando os computadores comezan a substituír á forza de traballo humana e permiten que a economía (el fai referencia a EE.UU.) manteña a taxa media de crecemento do 2% como en todo o resto anterior do século. Xa nos 60 a informática comeza a entrar no sistema financeiro e nos 70 as máquinas de escribir electrónicas con memoria permiten reducir o número de oficinistas; nos 80 chega o computador persoal co procesador de textos e a folla de cálculo simplificando excesivamente o traballo administrativo. Finalmente, nos 90 chega a era da internet e aparecen empresas/produtos/conceptos como Amazon (1994), Google (1998) e Wikipedia (2001).

Pero en opinión do profesor Gordon, desde 2002 toda a innovación non se orientou cara ás transformacións sociais ou económicas, senón cara á miniaturización dos dispositivos, e pon o exemplo de o iPhone, que combina funcións de teléfono móbil e de ordenador portátil anteriores a 2002 nun cacharro anano. Independentemente de que o autor expoña argumentos que poden ser discutibles, hai que recoñecer que a súa teoría é interesante.

Robert Gordon prevé obxeccións á súa teoría, como que si que se produce innovación de calado no sector do coidado da saúde. Por exemplo, descubrimentos relacionados co xenoma humano. Pero afirma que a miúdo esas técnicas non chegan a nada e fracasan antes de converterse nun produto ou tratamento.

No caso da industria farmacéutica, cada vez é menor o retorno do investimento de desenvolver novos medicamentos: o custo é moi elevado e o número de beneficiarios reducido. Se falamos do cancro, por exemplo, polo amplo espectro de enfermidades distintas baixo o mesmo paraugas con necesidades de tratamentos completamente diferentes.

Tamén se argumentan os éxitos recentes con novas técnicas de prospección e extracción de petróleo e gas. Neste caso Gordon non ve unha fonte de crecemento económico futuro senón a 'suavización' do declive do modelo anterior. Durante décadas as economías desenvolvidas cargaron con importantes sobrecustos no consumo de combustibles fósiles e estas técnicas soamente veñen abaratar algo sumamente gravoso, que en calquera caso deberá ser substituído como fonte principal de enerxía a medio prazo.

As cifras que expón parecen confirmar as súas ideas. Analizando as taxas de crecemento da produtividade do traballo de EE.UU. en distintos intervalos de tempo seleccionados, comprobamos que o período 1891-1972 presenta unha media do 2,33%, o de 1972 a 1996 1,38%, o da época do despegamento da internet 1996-2004 un 2,46%, pero o dos anos recentes 2004-2012 apenas 1,33%.

Resumindo, o profesor Gordon sitúanos nunha época de violación tecnolóxica, no que se produce innovación, pero non de suficiente calidade como para poñer en marcha un novo modelo de crecemento produtivo.