“Emigrar ou abandonar”; Investigal pide usar os fondos Next Generation para acabar con esta eterna dicotomía

Vanessa Valdiglesias e Zulema Varela acudieron recentemente á Subcomisión de Ciencia no Congreso dos Deputados para defender as propostas de Investigal, a Rede Galega pola Investigación.

Galiciapress charla con Zulema Varela sobre a fuga de cerebros, unha secuela que leva décadas lastrando o futuro do país. Segundo os seus datos, por cada 13 novos investigador que le nuna tésis, só hai dispoñible unha bolsa en Galicia. 

Un problema que parece eterno e que se é “mesmo máis grave por causa da pandemia”. “Se non se potencia a consolidación o futuro da maioría dos investigadores será o mesmo que agora: emigrar ou abandonar a carreira investigadora”, conclúe nesta conversación na que se abordan, entre outros puntos, a futura nova Lei de Ciencia, a nova universidade de Abanca e a polémica cos contratos postdoctoroales da Xunta.

Vanessa Valdiglesias e Zulema Varela de Investigal fronte ao Congreso dos Deputados en Madrid 

A pasada semana dúas dos seus representantes participaron na subcomisión relativa ao desenvolvemento o Pacto pola Ciencia, encargada de propoñer o cambio da Lei de Ciencia. Cal é a súa valoración desta iniciativa e as súas expectativas para a nova Lei?

En xeral, bastante positiva. Todos os grupos parlamentarios están moi a favor dun “Pacto Pola Ciencia” a nivel estatal, e cremos que é un primeiro paso moi importante que temos que aproveitar. Con respecto á Lei, había varios puntos do primeiro borrador cos que non estabamos moi de acordo porque considerabamos que non viñan solucionar moitos dos problemas existentes na investigación, senón todo o contrario. Despois deste rexeitamento inicial, mantivéronse varias reunións de diversos colectivos coa nova ministra Diana Morant que parece que deron os seus froitos xa que agora hai un novo borrador onde parece que se recollen algunhas das propostas realizadas, aínda que aínda non tivemos acceso a el para poder confirmalo e analizalo novamente. 

Ademais, a finais de setembro reunímonos coa Secretaria de Xeneral de Investigación, Raquel Yotti, para falar sobre a reforma de lei, algo que valoramos moi positivamente aínda que insistimos na nosa crenza de que é necesario máis diálogo. Unha reforma da Lei de Ciencia é unha oportunidade que debemos aproveitar para paliar as múltiples deficiencias do noso sistema de I+D+i.

 "Cando chega a hora da estabilización, o número de contratos ofertados é mínimo comparado co número de investigadores que existen"

As denuncias de "fuga de cerebros" por parte de colectivos universitarios levan sucedéndose en Galicia fai máis dunha década. Desde entón, xa pasaron gobernos de todas as cores tanto pola Xunta como polo Estado. Desde un plano a longo prazo, mellorou algo a situación?

Non. A situación segue sendo a mesma ou mesmo máis grave por causa da pandemia. O problema radica na falta de oportunidades de estabilización e o efecto embude ao longo da carreira investigadora, posto que a maior parte dos contratos que se ofertan son para a etapa predoctoral e posdoctoral inicial (ou en formación, que abarca os 3 primeiros anos) ou junior (que abarca entre os 3 e os 8 anos tras defender a tese). Con todo, cando chega a hora da estabilización, o número de contratos ofertados é mínimo comparado co número de investigadores que existen.

Isto é en relación coa situación nas Universidades e OPIS pero se se pensa na empresa privada a situación tampouco é moi favorable para a estabilización dos investigadores, xa que, en xeral, as empresas privadas non valoran a utilidade de contar con investigadores nos seus persoais, como si sucede noutros países da nosa contorna. Neste sentido aínda queda moito camiño por percorrer para concienciar ao sector privado dos beneficios e vantaxes de investir tamén en I+D".

 Moitos deles emigran a outros países para continuar dedicándose á investigación, moitos outros se marchan á empresa privada, a miúdo en postos que pouco teñen que ver coa súa traxectoria investigadora e outros deciden sobrevivir na universidade a base de contratos precarios.

Hai datos cuantitativos nalgunha especialidade sobre, por exemplo, cantos doutoramentos nas universidades galegas márchanse da autonomía nos últimos anos?

O que sabemos é que desde 2013 defendéronse unhas 3700 teses en Galicia. Aínda que non sabemos os números exactos, estimamos que hai un contrato postdoutoral da Xunta de Galicia por cada 13 novos doutores galegos, aos que habería que sumar as convocatorias de contratos do ministerio (ao redor de 300 entre as convocatorias Juan da Cerva Formación e Sara Borrel para todo o estado). Con estes números, é fácil ver que a maioría de investigadores que defenden a súa tese en Galicia non poderán seguir dedicándose á investigación cun contrato postdoutoral acorde á súa formación e capacitación. Moitos deles emigran a outros países para continuar dedicándose á investigación, moitos outros se marchan á empresa privada, a miúdo en postos que pouco teñen que ver coa súa traxectoria investigadora e outros deciden sobrevivir na universidade a base de contratos precarios.

En xaneiro deste ano, Investigal denunciou  a "precarización" da investigación en Galicia coa convocatoria de contratos posdoctorales e que a Xunta "comeza 2021 co desmantelamento do principal programa de contratación do sistema galego de ciencia". Desde o Goberno respondéronlles dicindo que as críticas eran infundadas. Pasado case un ano, cal é a situación deses contratos posdoctorales?

Fixemos esta denuncia porque no ano 2020 non se convocou a modalidade A de axudas para contratos postdoutorais, aqueles dirixidos a investigadoras e investigadores que obtiveron o grao de doutores recentemente, e porque a modalidade B, dirixida a persoas que acababan os seus contratos da modalidade A, tamén se estaba atrasando. Grazas á presión exercida, acabáronse anunciando as convocatorias. A día de hoxe ambas as convocatorias foron resoltas e os contratos postdoutorais iniciáronse, aínda que a convocatoria do ano 2020 da modalidade A non existiu, reducindo a cantidade de persoal investigador postdoutoral que retemos no noso sistema de I+D+i. Ademais, é reseñable, que en en esta nova convocatoria de contratos postdoutorais iniciais de 3 anos elimínase a nomenclatura “modalidade A”, o que pode supoñer que ao cabo deses 3 anos non exista unha “modalidade B”, algo que non nos podemos permitir, pois as prazas na modalidade B xa eran suficientemente escasas (20) como para reducilas a cero.

Desde InvestiGal vimos reclamando tanto a Xunta como a Universidades a creación dunha carreira investigadora máis definida e, sobre todo, con máis recursos, pois o número de prazas das convocatorias foise reducindo paulatinamente. Ademais de saltarse convocatorias (xunto co 2020 tampouco houbo convocatoria no ano 2015), está o feito de que estas non teñen un calendario de publicación nin uns prazos de resolución estables, algo que impide a apropiada planificación da carreira investigadora das persoas e das necesidades dos grupos de investigación para os que traballan. O culmen desta carreira investigadora sería a estabilización, para a cal actualmente non dispoñemos de convocatorias propias en Galicia (existen as Ramón e Cajal estatais, extremadamente competitivas e con poucas prazas para todo o estado).

Observamos con preocupación o proceso de aprobación da Universidade de Abanca onde o promotor é un banco que no seu día foi privatizado

A Xunta estuda a petición de ABANCA para lanzar unha nova universidade privada. A proposta recibiu valoracións de todo tipo. Hai colectivos que denuncian que acabará reducindo os recursos do sistema pública. Os promotores, en cambio, alegan que se abrirán novas oportunidades. Que valoración realizan desde Investigal da probable nova universidade?

InvestiGal formou parte das mobilizacións do 12 de xuño deste ano en contra da creación de universidade privada de ABANCA, nunha faixa conxunta con outras organizacións de investigadoras co lema “Ou coñecemento non é un negocio”. Nós entendemos que a universidade pública é un garante da igualdade de oportunidades, un motor social e creadora de coñecemento accesible para todo o mundo, e non así a universidade privada. Ademais, observamos con preocupación o proceso de aprobación da devandita universidade onde o promotor é un banco que no seu día foi privatizado, onde os tres reitorados posiciónanse en contra e onde o índice de calidade desta universidade dista moito de ser os que deben ser. Preguntámonos se esta universidade liquida algunha deficiencia do sistema universitario galego, que ten un mapa de titulacións bastante completo que foi ampliado recentemente, e se calquera galego ou galega terá acceso a un doutoramento nesta universidade sexa cal fose a súa condición socioeconómica.

No fondo, o problema da precariedade dos investigadores ten unha raíz, polo menos en parte, económica, de falta de dedicación de recursos e de modelo, onde o I+D segue xogando un papel moi secundario. Moito se está falando de que os fondos Next Generation permitirán un impulso económico para cambiar o sistema económico. Teñen algunha esperanza que este diñeiro sirva en realidade para mellorar as condicións dos investigadores?

É unha gran oportunidade para cambiar o modelo económico e apostar pola I+D+i como motor da nosa economía. Pero para lograr este cambio, os investimentos deben realizarse teniendo en cuenta as necesidades da I+D+i en España, escoitando ao persoal investigador, e traballando nun Pacto pola Ciencia entre todos os partidos políticos para que o modelo sexa un modelo a longo prazo e non dependa dos cambios de goberno. Porque na súa última comparecencia a Ministra de Ciencia comentou que se ían aumentar os investimentos en convocatorias públicas e dió datos concretos de aumentar os contratos predoctorales, as Postdoutorais de Formación e Incorporación (Juan da Cerva) e todo isto é basicamente é ampliar a base do embude. Se non se potencia a consolidación o futuro da maioría dos investigadores será o mesmo que agora: emigrar ou abandonar a carreira investigadora.