Diego Sande (USC): “Altri non é economía circular, o Estado acertou ao freala”

Unha das conclusións máis impactantes que expón é a "fuga de recursos" do Fondo Tecnolóxico cara a grandes empresas con sede social fose de Galicia, especialmente en Madrid. A que atribúe este fenómeno e que consecuencias directas tivo para o tecido produtivo galego, que en teoría era o lexítimo destinatario deses fondos? 

A orixe desta problemática caracterízase pola multicausalidad. Por unha banda sería necesario mellorar a definición de convocatorias públicas, pero tamén sería conveniente que o deseño das políticas atendese en maior medida ás necesidades dos territorios obxectivo. Neste último caso, obsérvase un desaxuste entre os deseños a nivel de Bruxelas, a planificación estatal, as convocatorias rexionais e as características do tecido produtivo, que permite a entrada de grandes empresas a nivel estatal.

Isto ten como consecuencia, en primeiro lugar, que parte dos recursos non sexan xestionados por empresas galegas. En segundo lugar, que os proxectos financiados responden a claves que non son necesariamente as do tecido produtivo galego e, en terceiro lugar, que os retornos deses proxectos -nas súas diferentes formas (patentes, etc)- sexan acaparados por estas empresas foráneas. Por suposto, outros aspectos como a contratación de persoal especializado e outros recursos tamén estarían relacionados con este fenómeno.   

No novo libro "As Políticas rexionais de innovación empresarial de Galiza" sinala o papel de organismos estatais como o CDTI na xestión centralizada do fondo. Cre que un modelo de xestión máis autonómico, coñecedor das necesidades específicas do territorio, evitaría esa fuga de fondos e garantido un maior impacto nas pemes galegas?

Esta é sen dúbida unha pregunta necesaria, pero que non ten unha resposta tan sinxela. Por unha banda, o CDTI é un organismo con gran experiencia na xestión de axudas á I+D+i. Posiblemente é o organismo mellor preparado para xestionar estas convocatorias. Con todo, o deseño centralizado presenta friccións con principios da xestión pública, como o da subsidiaridad. Neste sentido, cabe lembrar que as convocatorias do programa analizado non só pasaron polo CDTI, se non que a Axencia Galega de Innovación tivo un papel nelas, motivo polo que non sería axeitado achacar toda a responsabilidade ao nivel estatal. 

A mesma cantidade de financiamento produce un maior efecto en empresas de menor dimensión que noutras de gran dimensión. A tradición académica hase obcecado no apoio ás grandes empresas para innovar.

O tecido produtivo galego está formado sobre todo por pemes e micropymes. Son realmente capaces estas empresas de innovar, ou a política pública segue deseñada para grandes corporacións?

Alégrame que me fagas esta pregunta. No mundo académico hai unha forte tradición en relación á necesidade de apoiar ás grandes empresas para innovar, xa que estas terían capacidade de absorción do financiamento e capacidade de xerar retornos. Algúns dos meus estudos apuntan, con todo, ao feito de que serían outras empresas de menor dimensión as que maior impacto poderían trasladar a nivel dos seus indicadores empresariais. Isto explicaríase polo feito de que a mesma cantidade de financiamento produce un maior efecto en empresas de menor dimensión que noutras de gran dimensión. Por este motivo, desde o meu punto de vista, a tradición académica hase obcecado no apoio ás grandes empresas para innovar. Sen dúbida o apoio a estas empresas de maior dimensión é necesaria, pero tamén o é pór máis o foco nas empresas de menor dimensión e enraizadas no territorio.

Na súa análise do programa FEDER-Innterconecta detecta concentración de axudas en poucas empresas e dificultades de acceso para as máis pequenas. Aprendeu a administración galega deses erros?

Si, observamos algunha aprendizaxe. Por exemplo, por mor da publicación dos primeiros traballos deste estudo, xa na década pasada, algunhas das administracións comezaron a introducir criterios como o do domicilio social para o acceso ás axudas. Nalgúns casos, sería conveniente fixar tamén a necesidade de reflectir outros aspectos, como contratacións no territorio obxecto da axuda, ou outros. A pesar diso, a trampa sempre camiña por diante.

Estamos en plena execución dos fondos Next Generation EU, a través de grandes proxectos estratéxicos (PERTE) de xestión tamén moi centralizada. Tendo en conta a súa análise, cre que corremos o risco de repetir o modelo do Fondo Tecnolóxico, onde os recursos acaben concentrados nas mesmas grandes empresas e non "irriguen" o tecido produtivo das pemes?

Evidentemente existe ese risco. O debate de fondo é a cuestión competencial na innovación. Neste debate, o Estado afai reservarse as tarefas de organización, coordinación e vertebración. Neste sentido, parecería lóxico pensar que poida haber proxectos que teñan un interese que transcenda o nivel autonómico, por exemplo unha infraestrutura ferroviaria de alta velocidade. A cuestión é atopar ese equilibrio entre necesidades estatais e rexionais. Aí a loita polos recursos está servida.

O apoio á innovación medioambiental foi relativamente escaso durante a anterior década.  As administracións a nivel estatal e autonómico non souberon captar esa inquietude social

Dedica unha parte importante do libro a analizar os modestos resultados no sector tecnolóxico medioambiental, a pesar do seu potencial en Galicia e de ser un obxectivo do fondo. Agora que o Pacto Verde Europeo é clave, que oportunidades perdemos e que deberiamos facer distinto cos novos fondos para impulsar de verdade a ecoinnovación en sectores crave como o forestal, o marítimo ou a xestión de residuos?

Un dos problemas detectados nos meus estudos e neste libro, é que o apoio á innovación medioambiental foi relativamente escaso durante a anterior década. Isto foi consecuencia dun desaxuste multinivel. O deseño dos Fondos a nivel europeo non outorgaba un papel central á innovación medioambiental nin no período de programación 2007-2013 nin no 2014-2020. As administracións a nivel estatal e autonómico non souberon captar esa inquietude social, e as políticas non tiraron todo o que se podía da innovación medioambiental. Esta cuestión foi mudando con fondos como Next Generation e pola crecente demanda social. Con todo, queda aínda moito traballo por facer. 

Altri empezou como algo exclusivamente na innovación medioambiental, foi transformar até converter nunha actividade principalmente dedicada a pasta de papel, tentando presentar ademais como economía circular sen selo; resulta acertado que o Estado decida frear a súa solicitude 

Respecto diso, a Xunta defende que o Estado facilite fondos da Unión Europea para o cambio de modelo produtivo a Altri, cuxa actividade sería producir até 400.000 toneladas anuais de pasta de celulosa -algo que non é novo- e até 200.000 toneladas de lyocelll, destinadas principalmente ao sector téxtil para a fabricación de fíos, o que si pode ser novo, polo menos é algo que non se produce agora mesmo en Galicia.  Os críticos con este plan argumentan que ao estar Altri concibida para producir sobre todo pasta de celulosa non supón ningunha innovación tecnolóxica, polo que non se lle deben conceder este tipo de subvencións. Onde se sitúa vostede neste debate?

O caso de Altri deu moito que falar nos medios, e seguramente teremos máis información no futuro. Na miña opinión, en relación ao proxecto desta empresa houbo pouca información e opacidade. Ademais, o proxecto foi mutando desde unha actividade exclusivamente de innovación medioambiental, a unha actividade que incluía en parte a produción de pasta de papel, a outra na que o obxecto principal era a produción de pasta de papel. Tamén se tentou encaixar o proxecto como parte da economía circular, cando realmente non existía unha actividade principal desta natureza. Desde este punto de vista, considero un acerto que o Estado poña freo á solicitude de financiamento. Por si fose pouco, este proxecto redundaría tamén na eucaliptización do territorio, unha consecuencia non desexable para os nosos ecosistemas. 

A súa análise microeconómico mostra que as empresas de sectores como o TIC ou as tecnoloxías biosanitarias responderon mellor aos estímulos, mentres que outros máis tradicionais como a construción ou a agroalimentación tiveron un retorno máis pobre. Que nos di isto sobre a especialización produtiva de Galicia e sobre onde se deberían concentrar os esforzos no futuro?

En relación a esta cuestión, o que é máis relevante é que Galicia está especializada en sectores produtivos con intensidade tecnolóxica medio-baixa, como a construción e outras actividades do sector primario. As actividades de alta tecnoloxía ou tecnoloxía medio alta teñen un peso menor que estoutras no conxunto do PIB. Desde este punto de vista, os resultados da aplicación dos fondos están a ser máis plausibles en sectores con maior intensidade tecnolóxica, polo que a estrutura produtiva rexional tería ese hándicap. Sería desexable neste contexto ir completando ciclos de produción e pechar cadeas de valor, transformar en maior medida produtos primarios e especializar en base ás capacidades propias.

É necesario maior consideración cara ás pequenas empresas e creación de polos de innovación no rural 

Se tivese que darlle dúas recomendacións crave á Xunta de Galicia e ao Goberno central para o deseño das futuras políticas de innovación baseadas nos seus achados, cales serían para asegurar que os fondos europeos realmente sirvan para converxer e non para acentuar as brechas?

Son moitas as tarefas pendentes. En primeiro lugar, que tivesen maior consideración cara ás pequenas empresas e que mellorasen os mecanismos de avaliación de políticas para dispor de máis información.  Pero sería tamén necesario mellorar a formación do persoal, completar a rede de infraestruturas de innovación, apoiar a creación de polos de innovación no rural para lograr maior cohesión territorial, ou a implicación doutros axentes nos procesos de innovación, como os axentes do terceiro sector.